Page 222 - Văn hoá Huế

2. Rắn là biểu tượng của sự che chở, bảo vệ
Với những khả năng vốn có như: duy chuyển linh hoạt, nhanh nhẹn, tự vệ tốt và
tấn công các loại động vật ăn thịt khác, sở hữu loại vũ khí đặc biệt là nọc độc mà
rắn dần trở thành biểu tượng của sự che chở, bảo vệ, đôi khi là điềm báo của những
điều tốt lành. Rắn có khả năng che chở cho con người trước các thảm họa tự nhiên,
những điều xấu, cái ác do các hung thần gây ra. Rắn cũng có khả năng kỳ diệu trong
việc bảo vệ các vị thiện thần, phật... Hình ảnh rắn khúc xạ vào đạo Phật và trở thành
biểu tượng của sự che chở với truyền thuyết đức Phật cảm hóa loài rắn theo con
đường thiện, sau đó rắn nguyện suốt đời bảo vệ đức Phật tu hành. Hình tượng rắn
Naga 9 đầu phình mang oai phong bên cạnh đức Phật trở thành biểu tượng tiêu biểu
cho sự che chở, bảo vệ.
Rắn cũng nhanh chóng được khúc xạ vào trong đạo mẫu và được ví như một vị mẫu
sinh ra và cai quản thế giới. Trên cơ sở đó, rắn có khả năng che chở, bảo vệ, truyền sức
mạnh, ban phước lộc cho muôn loài. Với khả năng lột xác và trở nên to lớn, khỏe mạnh
hơn, rắn cũng được xem là hình tượng của sự trường sinh, bất tử. Thông thường, trong
các đền thờ mẫu của người Việt Nam, rắn xuất hiện nhiều trên bệ thờ, các chi tiết trang
trí như một vị thần đảm nhiệm vai trò che chở, bảo vệ, trấn giữ. Trong nhiều đền thờ
mẫu rắn thường xuất hiện một cặp, được điêu khắc rất tinh xảo, thể hiện uy phong và
sức mạnh phi thường nhằm bảo vệ cho các vị thần và muôn loài.
Nhờ được tôn giáo hóa, tín ngưỡng hóa mà rắn trở thành biểu tượng của sự che chở,
bảo vệ với nhiều khả năng phi thường như: sự linh thiêng, thiện lành, ban phát sức
mạnh và sự hồi sinh... Ở cả “phương Đông và phương Tây đều xem rắn là một trong
những biểu tượng văn hóa gắn với nhiều hàm nghĩa khác nhau. Trong đó, sự “thiêng
hóa” loài rắn gắn với niềm tin tôn giáo là phổ biến và có tính vĩnh hằng nhất”. Ở khía
cạnh này, biểu tượng rắn là sản phẩm của sự kết hợp hài hòa giữa tư duy hình tượng
giữa văn hóa, tôn giáo và tín ngưỡng Việt Nam. Hình tượng rắn là sự kết hợp hài hòa
giữa các yếu tố thực tế và hư cấu cả về mặt ngoại hình, đặc điểm lẫn khả năng. Theo
đó, tính ước lệ đối với hình tượng rắn cũng nhanh chóng tăng lên. Điều này, khiến cho
biểu tượng rắn trở nên giàu ý nghĩa, linh thiêng và đa cảm xúc.
3. Rắn là biểu tượng của sự độc ác, nham hiểm và phản bội
Kết quả nghiên cứu của tác giả cho thấy: rắn là biểu tượng đặc biệt, đa nghĩa, đa
diện. Đặc biệt là biểu tượng rắn luôn dung chứa các mặt đối lập. Rắn vừa là biểu tượng
của sự che chở, bảo vệ với tâm hồn thiện lương, vừa là biểu tượng của sự độc ác, nham
hiểm và phản bội. Bản tính độc ác, nham hiểm, xấu xa và phản bội của rắn được thể
hiện rõ trong các truyền thuyết dân gian của người Việt. Các truyền thuyết: Rắn báo
oán, Ông Dài ông Cộc; sự tích: Rắn cụt đuôi, Thần sông Kỳ Cùng... thể hiện rõ bản
chất độc ác, xấu xa của loài rắn chuyên gây cảnh tang thương, chết chóc cho dân lành,
phá hoại mùa màng và đời sống của nhân dân. Ở khía cạnh này, rắn trở thành một biểu
tượng kinh hãi. Mặc dù vậy, người Việt vẫn luôn tôn trọng và thờ phụng biểu tượng
thần rắn một cách tôn nghiêm.
Khi nhắc đến những con người có tâm địa độc ác, nham hiểm và phản bội, người ta
nghĩ ngay đến loài rắn với loại vũ khí giết người tàn khốc là nọc độc. “Biến thể của rắn
là “chằn” thì cũng chẳng mang hàm ý gì tốt đẹp. Nó thường được liên tưởng đến một
thế lực gây hại, xấu xa. Người Việt thường nói “Dữ như chằn” hay “Dữ như bà chằn”
để chỉ những người phụ nữ có tính khí dữ dằn, không được dịu dàng trong cách ứng

220 SỞ VĂN HÓA VÀ THỂ THAO THÀNH PHỐ HUẾ