Page 206 - Văn hoá Huế

hỏi lớn: Truyện Kiều được sáng tác ở đâu, lúc nào; liệu có hình bóng gì của Huế trong
tác phẩm bất hủ đã làm nên tầm vóc đại thi hào, Danh nhân văn hóa thế giới Tố Như -
Nguyễn Du? Câu hỏi này đã được nhiều học giả, nhà nghiên cứu đề cập tới hơn 80 năm
nay, nhưng cho đến bây giờ vẫn chưa có câu trả lời cuối cùng.
Tháng 2 năm 1943, trên báo Thanh Nghị, cụ Hoàng Xuân Hãn đăng bài Nguồn gốc
văn Kiều cho rằng Nguyễn Du viết Truyện Kiều vào khoảng từ 1814 đến 1820. Ngay
sau đó, tháng 5 năm 1943, trên báo Tri Tân, cụ Đào Duy Anh phủ nhận ý kiến của cụ
Hoàng Xuân Hãn, cho rằng Nguyễn Du viết Truyện Kiều khi đang làm quan ở Đông
Các, nghĩa là từ năm 1805 đến 1809.
Hai tác giả Trương Chính và Nguyễn Thạch Giang trong công trình nghiên cứu
Nguyễn Du - Tác phẩm và lịch sử văn bản xuất bản năm 2000 nêu ra hai thời điểm:
Năm 1801, 37 tuổi, Truyện Kiều được Nguyễn Du “chỉnh lý thêm trong thời gian ở
quê”. Năm 1808, 44 tuổi, nhà thơ xin về quê nghỉ 8 tháng với lý do “hoàn chỉnh một
lần nữa Truyện Kiều.
Hai tác giả Trần Minh Siêu và Mai Khắc Ứng trong cuốn sách Du lịch Bắc miền
Trung xuất bản năm 2000 thì quả quyết: “Trong thời gian 6 năm (1796 - 1802), Nguyễn
Du đã sáng tác Văn chiêu hồn và cho ra đời kiệt tác Truyện Kiều”.
Cùng với nhiều nhà nghiên cứu khác nữa, về thời gian Nguyễn Du viết Truyện Kiều
đã tồn tại ba giả thuyết: (1) Những năm ẩn dật ở quê nhà từ 1796 đến 1802 (Nguyễn
Thạch Giang, Trương Chính, Trần Minh Siêu, Mai Khắc Ứng…), (2) Những năm 1802-
1809 (Đào Duy Anh, Nguyễn Lộc…), (3) Những năm sau 1813 khi đi sứ Trung Hoa về
(Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Quảng Tuân…).
Việc tồn tại lâu nay những quan điểm khác biệt nói trên là điều dễ hiểu, bởi có một
sự thật, như nhà nghiên cứu Nguyễn Lộc nói rõ: “Tài liệu về nhà thơ còn lại quá ít”,
“Chúng ta hiện không có bất cứ một ghi chép nào của nhà thơ về quá trình sáng tác
Truyện Kiều”.
Chúng ta đều biết Truyện Kiều dựa vào nguyên tác Kim Vân Kiều Truyện của Thanh
Tâm Tài Nhân, song sự sáng tạo của Nguyễn Du trong kiệt tác của mình là vô cùng xuất
chúng. Truyện Kiều mô tả sống động cả một xã hội có nhiều hạng người: những cô gái
sống cảnh “êm đềm trướng rũ màn che” như chị em Kiều, những “sư tử Hà Đông” cậy
quyền thế mà chèn ép chồng và lộng hành quá quắt như Hoạn Thư, những “mẹ mìn”
ngoại hạng cỡ Tú Bà; những viên quan xử án mặt sắt đen sì”, những gã lừa gái trơ tráo
như Sở Khanh, những kẻ lật lọng lạnh lùng như Hồ Tôn Hiến; những thư sinh như Kim
Trọng, những anh hùng như Từ Hải, những nhà sư, ngư tiều hiền hậu, bao dung… Có
nơi đâu ở Việt Nam bấy giờ có thể tìm thấy sự gần gũi với cuộc sống trong Kim Vân
Kiều Truyện bằng kinh đô Huế - thủ phủ của vương triều Nguyễn; để rồi từ đấy có thể
tạo ra cảm hứng bất tận để thi hào Nguyễn Du biến một tác phẩm văn xuôi của Thanh
Tâm Tài Nhân thành tác phẩm thơ Việt bất hủ Truyện Kiều? Lý thuyết về tâm lý học
sáng tạo nghệ thuật đã mách bảo cho ta quy luật ấy của văn chương.
Mười lăm năm làm quan và làm thơ, trải nghiệm bao vui buồn, ưu tư cùng sông núi
và cuộc đời chốn kinh đô đất nước thuở ấy rồi lặng lẽ nằm xuống, xứ Huế chắc hẳn đã
góp một phần đặc biệt quan trọng làm nên nhân cách, hồn thơ lỗi lạc Nguyễn Du - Danh

nhân văn hóa thế giới n

204 SỞ VĂN HÓA VÀ THỂ THAO THÀNH PHỐ HUẾ