Page 65 - Báo Quảng Nam - Số Tết Âm Lịch

Chuyện Phan Khôi

làm thông gia nhà

⁄ TRẦN TUẤN
Bùi Giáng

1962 đến 1987), cũng là người chấp
bút khởi thảo Điếu văn truy điệu Chủ
tịch Hồ Chí Minh ngày 9/9/1969...
Cũng trong cuốn “Nhớ cha tôi
Phan Khôi”, bà Miều kể năm 1947,
Pháp tấn công vào Vĩnh Điện để mở
đường lên đánh chiếm Ái Nghĩa. Khi
ấy Phan Khôi vừa ra Bắc được một
năm. Từ Gò Nổi, bà Miều bồng đứa
Vợ chồng trẻ Bùi Quang Vinh - Phan Thị Uyển của đôi dòng họ văn chương nổi tiếng đất Quảng con đầu lòng mới sinh cùng mẹ ruột,
Nam. Ảnh: NGUYỄN HẢI dì Huệ (bà Nguyễn Thị Huệ, vợ sau
của Phan Khôi) và mấy chị em theo
HUYỆN này lưu giữ trong cuốn sách của bà, loáng thoáng nghe đò sơ tán lên Trung Phước ở nhờ
ký ức của tôi lâu lắm rồi. Cái kể chuyện này. Bà Miều năm 2024 nhà ông thông gia Cửu Thứ. Buổi
thời tôi hàng tuần đi về vùng đã 97 tuổi, từ bé đã được cha đặt cho trưa thuyền cập bến, “từ bến sông
Cđất Trung Phước - Nông Sơn tên hiệu là Mỹ Khanh, và Phan Thị nhìn lên đã thấy những thân cau cao
dưới chân núi Cà Tang, cứ lang thang Mỹ Khanh là bút danh của bà cho vút, một màu trắng mốc, và cái mái
theo dấu xưa mây trắng với bao thứ đến nay. ngói nhà ông Cửu Thứ đã hiện ra. Vợ
“huyền thoại đạm bạc”. Về những Dù đã ngót trăm tuổi, nhưng chồng Yển, em tôi ra đón và mang
cánh đồng, ngọn đồi sim mua Bùi bà Miều vẫn nhớ chính xác em gái giúp đồ đạc vào nhà”. Cụ Phan Thị Miều (con gái Phan Khôi) và tác giả bài viết.
Giáng xưa từng chăn dê đọc sách. Về Phan Thị Yển sinh năm 1929, nhỏ Năm 1952, Pháp đánh mạnh, vợ tế Bùi Kiến Thành. Gia đình bác sĩ
bờ lúa xưa nơi người vợ trẻ trung của hơn mình 2 tuổi, và chuyện gia đình đầu của Phan Khôi cùng mấy người Tín vào Sài Gòn từ trước 1945 nên
Bùi thi nhân vốn là nữ sinh hoa khôi ông bà thông gia với cha mẹ mình là con một lần nữa tản cư lên Trung khi gia đình cha mình là ông Cửu
trường Viên Minh (Hội An) theo gia ông Cửu Thứ. Trong ký ức của bà, thì Phước. Để rồi như định mệnh, “Ở Thứ ở quê gặp đại nạn, chỉ còn biết
đình lên đây tản cư tằm tang dệt vải, người em gái kế của mình rất hay Trung Phước, mẹ và các chị em tôi về thắp hương lạy tạ.
rồi không chịu nổi sơn lam chướng cười, nên được cha đặt tên hiệu là chứng kiến cái chết thảm thương Hỏi về ông nội mình là cụ Cửu
khí đã ngã bệnh qua đời. Khiến Tiếu Khanh. của em gái kề tôi - em Phan Thị Yển Thứ, ông Quốc ngậm ngùi, vì mới 6
chàng “khóc điên”: “Em chết bên Phan Khôi rất thương yêu các con - cùng với mười mấy người trong gia tuổi đã rời quê theo cha mẹ vào Sài
bờ lúa/ Để lại trên đường mòn/ Một gái. Nghỉ hè ông dạy chữ Hán cho hai đình chồng em nữa, vì một quả bom Gòn nên ký ức khá mơ hồ. Sau này
dấu chân bước của/ Một bàn chân bé chị em Mỹ Khanh và Tiếu Khanh. Để đánh trúng hầm trú ẩn. Trước đó, tôi ông về quê đầu tư mấy công trình
con...”. có vở cho các con viết, ông cặm cụi từ Tam Kỳ thăm mẹ tôi, còn được gặp kiến trúc phục vụ du lịch. Rồi ông giới
Cái năm định mệnh 1952 ấy, xe giấy bản, làm chỉ, đóng quyển cho Yển, mà đâu biết rằng lần gặp ấy là thiệu với tôi anh Nguyễn Hải, người
người ta kể lại rằng rạng sáng ngày hai con tập viết, lại còn tỉ mỉ gạch lần cuối cùng”. đang coi ngó mấy công trình trên
6/11, một quả bom của Pháp đã thả kẻ từng ô trên trang giấy để các con * Trung Phước, bởi cha anh Hải thời
trúng hầm của gia đình ông Bùi Biên viết cho ngay ngắn. Tiếu Khanh năm * * xưa khá thân thiết với cụ Cửu. Anh
(thường gọi là Cửu Thứ) giết chết vợ đó thi đỗ vào Trường Nữ trung học Tôi đã gặp kiến trúc sư Bùi Kiến Hải kể, nhà thờ tộc Bùi hiện ở Trung
chồng ông, các con cháu, tổng cộng Đồng Khánh Huế, nhưng vì bị bệnh, Quốc từ cuối thập niên 90 của thế kỷ Phước 2 (thị trấn Trung Phước, Nông
tới mười người. Ông Bùi Biên chính trễ mấy ngày nhập học nên học ở trước, khi ông từ Pháp về nước thử Sơn) trên chính nền nhà xưa nơi trận
là anh ruột của ông Bùi Thuyên Hội An. Cuối năm 1946, Tiếu Khanh nghiệm mô hình làng quê sông nước lụt năm Thìn từng có mấy trăm người
(Cửu Tý) - thân sinh của Bùi Giáng. (Phan Thị Yển) lên Trung Phước làm ở Cẩm Thanh (Hội An). Rồi sau này chết lụt.
Cơn bấn loạn tâm can ập đến với Bùi dâu nhà họ Bùi. về chơi khu du lịch nhà vườn Triêm Ngắm gương mặt tươi tắn trẻ
Giáng có lẽ bởi nỗi tang thương dồn Phan Khôi rất thẳng thắn, bộc Tây (Điện Bàn) của ông, nơi ông dày trung của đôi vợ chồng trẻ Bùi Quang
dập ấy chăng, khiến thi nhân bước trực và đơn giản mọi thủ tục trong công tái hiện nguyên vẹn ngôi làng Vinh - Phan Thị Yển không khỏi nao
sang thời kỳ “điên rực rỡ”? việc dựng vợ gả chồng cho con cái, xứ Quảng xưa theo tỷ lệ 1/1. Câu lòng. Khi mất anh Vinh mới 27 tuổi,
Câu chuyện ông Cửu Thứ giàu có miễn là hai bên ưng thuận kết hôn và chuyện đầy đủ về vị kiến trúc sư còn vợ 23 tuổi. Những đứa con của
và tốt bụng cưu mang cả làng Trung thương yêu nhau. Như bà Miều cưới lừng danh là Viện sĩ Viện Hàn lâm hai dòng họ Bùi - Phan nổi tiếng văn
Phước, kể cả sau khi ông mất đi, chồng năm 17 tuổi, ông chỉ cần quan khoa học Pháp, người tham gia thiết chương của xứ Quảng và của đất
trong trận lụt khủng khiếp năm Thìn tâm là “chàng rể đã có vợ chưa”, chứ kế những sân bay, khu đô thị lớn nước. Và cũng thật tình cờ: Mẹ của
1964 ngôi nhà xây cao to nhất làng không cần biết giàu nghèo ra sao, khắp châu Âu này có lẽ tôi sẽ viết Phan Khôi là con gái quan Tổng đốc
của gia đình ông ở ngã ba Cây Muồng chọn ngày lành tháng tốt thế nào. hầu bạn đọc vào một dịp khác. Hoàng Diệu, người tuẫn tiết oanh liệt
cũng từng là nơi cứu mạng biết bao Chồng bà Miều là ông Đống Ông Bùi Kiến Quốc là con trai bác trong trận chiến giữ thành Hà Nội.
người, giờ người làng vẫn truyền kể Lương, một chiến sĩ cách mạng, nhà sĩ Bùi Kiến Tín, người nổi tiếng với Còn mẹ của Bùi Giáng gọi Hoàng
cho nhau. Để rồi một buổi sáng mưa giáo quê ở Chiên Đàn thuộc huyện thương hiệu dầu khuynh diệp, còn Diệu là ông (anh ruột của ông nội).
gió của hơn hai chục năm trước, bất Phú Ninh bây giờ. Em ruột của ông là gọi là “dầu gió Bác sĩ Tín” ở miền Mối lương duyên văn chương kỳ
giác tôi được người làng giới thiệu về Đống Ngạc, nguyên là trợ lý riêng của Nam từ gần 70 năm trước. Ông Quốc lạ cứ thấm đượm quấn quýt trên
khu mộ họ Bùi trên một gò đất cao Tổng Bí thư Lê Duẩn suốt 25 năm (từ cũng là em trai của chuyên gia kinh mảnh đất xứ Quảng này...
ráo. Bần thần trước những dãy mộ
to nhỏ giữa bời bời cỏ xanh mưa bụi. Nhà thờ tộc Bùi ở Trung Phước. Ảnh: NGUYỄN HẢI
Nỗi niềm cứ mang theo canh cánh
bên lòng, mờ tỏ như hơi thở của thời
gian...
*
* *
Lần mới đây gặp lại bà Phan Thị
Miều, người con thứ 6 trong số 8
người con của nhà thơ Phan Khôi với
người vợ đầu là bà Lương Thị Tuệ,
trong câu chuyện tôi mới sực nhớ.
Rằng Phan Khôi chính là thông gia
với gia đình Bùi Giáng. Tức con gái
Phan Khôi là Phan Thị Yển làm dâu
ông Cửu Thứ, người mà Bùi Giáng gọi
là bác ruột. Bởi từng đọc trong những

Xuân Ất Tỵ 66