Page 20 - Báo Quảng Trị - Số Tết Âm Lịch
P. 20
20
20 XUÂN ẤT TỴ 2025
2025
XUÂN ẤT TỴ
“GIỌT VÀNG”
“GIỌ T V ÀNG”
giữa lưng chừng trời
giữa lưng chừng trời
ông Hóa, thường 1 thúng hạt sở (tương đương 15
kg) thì làm được 3 bánh, ép 3 lần cho ra tầm 3 lít dầu
sở. Tùy từng loại giống cây sở mà tỉ lệ hàm lượng
dầu trong hạt biến động từ 18% - 26%. Một mùa,
trung bình ông thu được từ vườn cây sở nhà mình
50 thúng hạt sở, ép được khoảng 150 lít dầu. Một lít
hiện ông bán ra với giá 300.000 đồng. Đây là sản
Ông Lê Văn Hóa trong vườn trồng cây sở của mình -Ảnh: Đ.T phẩm “sạch từ gốc đến ngọn”, rất tốt cho sức khỏe
người dùng nên cung không đủ cầu.
ĐÀO TÂM THANH Giành lại thế mạnh từ cây sở
Còn nhớ hồi làm phóng viên chuyên viết mảng
Dịp áp Tết năm ngoái, người bạn vong nông nghiệp, tôi đã từng đi theo đoàn công tác của
niên gửi cho tôi một món quà kèm theo Sản phẩm dầu sở -Ảnh: Đ.T ông Nguyễn Công Tạn, thời điểm đó là Bộ trưởng
Bộ Nông nghiệp và PTNT trong một lần đến thăm
lời nhắc bâng khuâng: “Đặc sản quê Giữ nghề như giữ một ký ức đẹp và làm việc tại Quảng Trị đã có chuyến khảo sát
mình đó, ai nhớ, ai quên?”. Quà bạn của làng diện tích cây sở còn lại ở Cam Lộ. Sau chuyến khảo
tặng là một chai dầu sở vàng sóng sánh Tôi hỏi thầy Cương: “Thưa thầy, hiện còn gia sát, ông Tạn và các chuyên gia đã khuyến cáo địa
phương cũng như người dân quan tâm đến loại
bọc kỹ trong lần lá chuối thơm như từ đình nào trong làng giữ được nghề trồng và ép cây trồng có giá trị này. Sau đó, ngành chức năng
góc vườn thơm ra. Bạn không nhắc thì dầu sở?”. Với sự cẩn trọng của một nhà giáo, thầy của tỉnh đã tiến hành ươm 2,8 vạn cây giống sở địa
Cương lấy giấy bút, viết lại theo trí nhớ, mấy bận
phương và giống sở cành mềm Trung Quốc (hàm
tôi vẫn nhớ. Những gì gắn bó với làng gạch xóa rồi khoanh tròn, đưa cho tôi một “danh lượng dầu trong hạt đạt tới 40%) để trồng tại một
tôi, tôi không thể nào quên, huống nữa sách trích ngang” những người mà như thầy nói, số nơi trong tỉnh. Hơn 25 năm qua rồi, do không
họ đã giữ nghề trồng và ép dầu sở như giữ một ký
là cây sở, loài cây đã lặng lẽ tỏa bóng ức đẹp, đằm sâu, vang bóng của làng. có nhiều thông tin nên tôi không biết diện tích trồng
sở thời bấy giờ đã phát triển như thế nào, số phận
trên vùng gò đồi Cam Lộ và nhẫn nại Theo lời chỉ dẫn của thầy Cương, tôi đến nhà những cây sở được ươm trồng bây giờ ra sao… Chỉ
chắt chiu dâng tặng người dân những ông Lê Văn Hóa ở thôn An Thái. Nhà nằm giữa biết, khi nhắc đến cây sở, dầu sở, sự xa vắng hầu
một khu vườn rộng, kế bên là mảnh đồi bao phủ
“giọt vàng” quý giá trong suốt hành bởi bạt ngàn cây sở. Những năm qua, vợ chồng như nhuốm cũ trong từng câu chuyện, sự nhắc nhớ
cứ giăng mắc như khi ta gợi đến một kỷ niệm đẹp
trình lập làng, giữ đất quê hương. Gia đình ông Lê Văn Hóa còn giữ được bôộng ép dầu sở làm ông Hóa là một trong những gia đình còn giữ thời quá vãng…
Đặc sản một thời vang bóng bằng gỗ -Ảnh: Đ.T được nghề trồng và ép dầu sở. Mặc dù còn bận Cây sở đem lại nhiều lợi ích trong cuộc sống
rộn việc nương vườn, nhưng khi nghe tôi muốn
Lâu lâu có dịp ngược lên đầu nguồn sông năm trước. Thuở ấy, cuộc sống của người dân tìm hiểu đôi điều về cây sở, như chạm vào điều con người. Điều đó đã rõ. Nhưng qua bao nhiêu
Hiếu, tôi vẫn thường tìm đến làng An Thái, xã chỉ quẩn quanh sau lũy tre làng. Đến tiếng gà tâm đắc, ông Hóa kéo tôi ngồi bên hàng hiên trò năm lãng quên, bây giờ đã là lúc phải khai thác
Cam Tuyền, huyện Cam Lộ, thăm thầy giáo gáy trưa cũng chỉ đủ sức xao xác nơi ngõ nhà chuyện. “Đối với người dân địa phương, sở là cây triệt để thế mạnh từ cây sở để làm nên những câu
Lê Ngọc Cương, người thầy dạy Văn khả kính rợp xanh tre trúc. Những bữa cơm đạm bạc gạo trồng chủ yếu để lấy hạt ép dầu. Dầu sở dùng làm chuyện lớn hơn, mới mẽ hơn. Đưa dầu sở từ trong
của tôi từ lớp chuyên Văn huyện Bến Hải (cũ) đỏ tháng mười dọn vội giữa nền nhà đặc quánh dầu ăn. Giá trị của dầu sở đã được chứng minh qua từng chái bếp, trong từng nếp nhà ra với thị trường,
những năm 80 của thế kỷ trước. Trong miên mùi đất, thể nào cũng có bát canh rau nước xanh hàng trăm năm, từ thực tiễn cuộc sống chứ không biến “giọt vàng” giữa lưng chừng trời thành loại dầu
man chuyện đất, chuyện người, câu chuyện tự nổi những váng dầu vàng nhạt. Dầu sở nêm một cần qua cách quảng cáo, “pi - a” nào hết. Bánh (phụ ăn sạch, chất lượng cao, tạo sự “tin cậy vàng” trong
nhiên “neo” lại quanh những cây sở còn ẩn nhẫn thìa vào nồi canh rau, rau như xanh hơn, nuột phẩm) sau khi ép dầu thì dùng để đánh bắt cá, hoặc sự lựa chọn của người tiêu dùng. Không thể khác.
nơi góc vườn nhà thầy, quả đang độ vào chắc, nà, bát canh trở nên ngọt lịm, thơm như bát mật làm phân bón rất tốt. Gỗ sở cứng, bền, thích hợp để Tôi hỏi bạn tôi - người có kinh nghiệm trong
từ màu xanh chuyển sang màu vàng xám, trĩu đầu mùa. Cá đồng, cá sông cất được nơi thượng làm nông cụ, đồ dùng gia đình. Trên vùng gò đồi xây dựng thương hiệu các mặt hàng nông sản:
cành. Thầy Cương kể rằng, chưa biết rõ cây sở nguồn Cam Lộ um trong nồi đất, thêm tí dầu mà trồng được cây sở ken dày làm cây phòng hộ thì “Có thể xây dựng dầu sở thành sản phẩm OCOP
du nhập vào vùng đất này từ khi nào, nhưng làng sở, thân cá giòn, cong lại, lớp vảy dựng ngược, làng sẽ được bảo vệ an toàn trước mưa gió, bão tố, được không?”.
An Thái xưa nay đã nổi tiếng với nghề ép dầu xôm xốp. Dầu thấm vào lườn cá vàng ươm. sụt đất, mất đồng…”, ông Hóa mở đầu câu chuyện. Bạn tôi trả lời: “Rất khó, phải qua nhiều quy trình
sở. Dưới thời phong kiến, cây sở được dân làng Dầu ăn ép từ hạt cây sở béo, thơm mà không Ông Hóa dẫn tôi ra tận nơi trồng cây sở rộng kèm theo một kế hoạch căn cơ, đồng bộ, khả thi,
trồng khắp nơi, từ trong vườn nhà rồi lan ra, bao gây cảm giác chán ngấy như mỡ lợn hoặc mỡ ngót 2.500 m kế bên vườn nhà. Ông cho biết cây cần nhiều kinh phí, thời gian và…”.
2
phủ nhiều vùng gò đồi. Chính quyền lúc bấy giờ các loại động vật khác. Dầu sở trong tựa dầu sở trồng từ 5 - 6 năm thì ra hoa, kết quả. Quả sở có -Và gì nữa?
thường phân cho trai đinh trong làng mỗi người lạc nhưng màu vàng như thắm hơn, chất dầu thể hái trên cây nhưng cũng có thể nhặt khi đã rụng - Quan trọng nhất vẫn là sự tâm huyết với một
một sào, ngăn cách giữa các phần đất là những như thuần khiết hơn bởi qua nhiều sự tinh lọc xuống đất. Quả sở về đem hong ở nơi thoáng gió sản phẩm đặc sản danh tiếng của quê hương mình.
hàng chè để làm ranh giới. Đến mùa thu hoạch đa công và cẩn trọng. Dầu sở đã ăn đời ở kiếp 4 - 5 ngày thì quả sẽ tự tách để hạt rơi ra ngoài, cũng Nếu có quyết tâm, đồng sức, đồng lòng, nhất định
có ấn định ngày dân làng dâng lễ vật làm lễ “khai với người dân quê tôi qua bao năm tháng gian có thể phơi quả dưới nắng nhẹ để quả chóng tách một ngày không xa, dầu sở An Thái- Cam Lộ sẽ có
vườn” và sau hiệu lệnh bằng ba hồi thanh la mới lao và dự phần vào những bước thăng trầm của hạt, đây là nguyên liệu chính để tiến hành ép dầu. chỗ đứng trên thị trường…
được tiến hành thu hoạch quả sở. Thường trước một làng quê nghèo… Hiện nay, hạt sở được cho vào máy xay xát. Bột sở … Chiều cuối năm, tôi đi qua những vùng gò
lúc hái quả sở phải phát quang và làm sạch cỏ Bây giờ trên những triền đồi miệt làng An sẽ được hong chín, sau đó cho vào bao gai hay bao đồi rộng lớn trên quê hương mình. Nhìn vào đâu
để dễ dàng thu nhặt quả chín khi rụng xuống đất. Thái, những hàng cây sở còn lại vẫn đan xen vải thô bó tròn thành từng bánh và bỏ vào bộông ép. cũng thấy ấm áp một niềm hy vọng nảy mầm từ
Theo kinh nghiệm dân gian, thường những quả Ông Hóa rất tự hào khi gia đình mình vẫn còn trong gian khó mà nên vóc, nên hài. Những loài cây
thu lượm sẽ cho nhiều dầu hơn những quả hái vào nhau, trầm mặc tự dệt nên một màu xanh giữ được bộông ép dầu được làm bằng gỗ và chỉ gần gũi, chân mộc ở quê tôi như an xoa, cà gai leo,
trực tiếp từ trên cây, vì chín đều, cơm dày nên cho riêng mình. Trong khoảng vài chục năm cho tôi xem với sự tâm đắc hiện rõ trên nét mặt. thìa canh, tía tô, chè vằng… nay đã trở thành những
lượng dầu cao. trở lại đây, nhiều người dân trong vùng đã dần Cách ép dầu thủ công khá đơn giản. Người ta cho mặt hàng cao dược liệu nổi tiếng, đến với người tiêu
Trong ký ức của tôi, mỗi năm đến cữ tháng quên thói quen dùng dầu sở. Những loại dầu bánh dầu vào giữa hai bàn ép, lắp phần côông dùng khắp năm châu bốn bể; những bãi biền cây
11 âm lịch, cây sở bắt đầu ra hoa và quả chín ăn công nghiệp được quảng cáo rầm rộ, kiểu vào sau đó cho 2 chốt nêm vào hai phía của rãnh lạc hút tắp chân mây nơi đầu nguồn sông Hiếu đã
vào tháng 8 - 9 năm sau. Hoa sở trắng, một dáng bắt mắt, tiện lợi xuất hiện ngày càng nhiều côông, lấy vồ đóng xuống rồi chêm 2 cái tiếp theo, làm nên mặt hàng dầu lạc Cam Lộ trứ danh, được
màu trắng lạnh và xa vắng làm bâng khuâng trong từng bếp ăn gia đình. Giọt dầu sở sóng càng chêm chặt bao nhiêu thì lực ép vào bánh dầu người tiêu dùng trong Nam, ngoài Bắc đặt mua...
cả một cánh đồi. Ở đâu đó có nhiều cây sở nữa sánh, thơm nức không còn đủ sức gợi một niềm Vậy thì đến bao giờ dầu sở An Thái - Cam Lộ sẽ
thì tôi chưa biết, nhưng quê tôi từ rất lâu đời đã nhớ nhung nào nữa đối với nhiều người. Chỉ càng lớn, dầu sẽ chảy qua đường rãnh vào dụng là sản phẩm OCOP?
được xem là “chốn quần cư” của loài cây có hoa còn chăng là cứ đến mùa, hoa sở mặc nhiên cụ chứa. Ép cho đến khi lượng dầu ở bánh không Hỏi là để hy vọng.
còn nữa mới tháo nêm và côông để lấy bánh dầu
trắng đến nao lòng kia rồi. Cây sở được người nở bung trắng cả triền đồi. Màu hoa lạnh và xa ra khỏi bộông, sau đó tiếp tục ép bánh khác. Theo Hy vọng hàm chứa cả nỗ lực, quyết tâm và
dân Cam Lộ du nhập về trồng ngót hàng trăm vắng như hàng trăm năm trước. cả thách thức trong đó!