Page 19 - Báo Phú Yên

17 Ất Tỵ

toasoan@baophuyen.com.vn Văn hóa - Văn nghệ

Chạp mả- một nét văn hóa cuối năm và lễ cúng giao thừa chào
đón 2 khoảnh khắc: cuối cùng của
năm cũ và đầu tiên của năm mới.
của người miền trung Đến chọn ngày trong tháng Chạp

để chạp mả
Chạp mả (hay còn gọi tảo mộ) là
công việc quét dọn, sửa sang mồ mả
(tảo: nghĩa là quét). Có lẽ công việc
này thường được tổ chức vào những
TRẦN THANH HƯNG vào dịp cuối năm âm lịch của người là tháng rất dễ mất trộm, bởi mọi ngày trong tháng Chạp, nên gọi là
Trung Hoa xưa được gọi là Lạp, vì người bận rộn, mệt mỏi nên dễ lơ là, chạp mả. Ngoài mục đích chính là
Tháng 12 âm lịch, tháng cuối vậy tháng này còn được gọi là Lạp chủ quan. Tháng cuối năm cũng là quét dọn, sửa sang lại mồ mả, ngày
cùng trong năm, còn được gọi là nguyệt. Khi nhắc tới chữ “lạp” tức là tháng thu hoạch, người mua bán thu chạp cũng là dịp để họ tộc, gia tộc,
tháng Chạp. Theo đó, có nhiều cụm nói tới việc đi “lạp mả”, thăm nom, nhiều tiền, ai có tiền cho vay, cho gia đình… làm lễ dâng cúng tiên tổ,
từ, cách gọi đi cùng như Chạp mả, sửa dọn phần mộ tổ tiên để chuẩn bị mượn cũng đòi về, để sắm sửa mọi người quá cố và tổ chức buổi họp
giỗ Chạp, tháng củ mật... Tên gọi đón tết Nguyên đán. thứ đón tết. Vì vậy, bọn đạo tặc cũng mặt con cháu cùng tham dự cỗ bàn.
cùng các hoạt động trong tháng Chạp Có một cách lý giải khác nữa, tranh thủ sơ hở để kiếm tiền tiêu tết. Trước đây, vì mồ mả được đắp
là một nét văn hóa của dân tộc Việt chữ “lạp” trong tiếng Hán cũng có Ai không giữ gìn cẩn mật thì dễ trở xây thô sơ, giản đơn nên dễ bị hư
Nam, và khá rõ nét ở các tỉnh miền nghĩa là thịt. Tháng cuối năm là thời thành nạn nhân của chúng. hỏng, xói mòn, xuống cấp, cây cỏ
Trung. Nhưng giới trẻ ngày nay ít gian các nước có nền sản xuất nông Việt Nam chịu ảnh hưởng văn mọc lên um tùm do mưa lụt vào
quan tâm đến điều này, càng không nghiệp như Trung Hoa, Việt Nam... hóa, tín ngưỡng của Trung Hoa, nên những tháng ngày cuối đông. Do vậy,
hiểu sâu xa nguồn gốc của cách gọi. có thói quen tích trữ nhiều loại thực tháng 12 cũng là tháng nhiều lễ lạt để chào đón năm mới, nhà nhà đều
Cả thời điểm nào trong năm để Chạp phẩm dùng trong mùa đông rét mướt, cúng bái, dần dần xuất hiện từ “giỗ quét dọn, sửa sang mồ mả tổ tiên,
mả giờ cũng có nhiều thay đổi. và cũng để dành cho tết Nguyên chạp”. Người Việt cũng coi trọng cũng giống như việc dọn dẹp, sơn
đán. Trong đó, thịt là loại thực phẩm việc thăm nom, chăm sóc mồ mả tổ quét lại nhà cửa vào những ngày cuối
Từ cách gọi... quý giá, quan trọng nhất thời xưa. tiên, ông bà trong tháng cuối năm, năm. Ngoài ra, việc chọn những ngày
Nhiều người thắc mắc không Vì vậy, chữ “lạp” trong “lạp xường” để tết đến khi thắp hương mời tổ trong tháng Chạp để tổ chức chạp mả
hiểu chữ “chạp” trong tháng Chạp (hay lạp xưởng) cũng mang ý nghĩa tiên về nhà ăn tết thì phần mộ đã cũng rất phù hợp với nếp sinh hoạt
có nghĩa là gì, vì sao tháng Chạp còn này. Trong đó, “xưởng” hay “xường” tươm tất, thể hiện lòng biết ơn và của xã hội nông thôn ngày trước, vì
được gọi là tháng củ mật? Tháng có nghĩa là ruột (âm Hán Việt là tình cảm của gia đình, họ tộc đối với lúc này không phải bận rộn với công
Chạp chính là tháng 12 âm lịch, “trường”). tiền nhân. Đối với người Việt, tháng việc đồng áng, ruộng nương. Việc tổ
tháng cận kề với tết Nguyên đán sắp Vì sao tháng 12 còn gọi là tháng Chạp là tháng quan trọng nhất trong chức cỗ bàn ăn uống cũng tựa như là
đến tới tận cửa! củ mật ? Thực ra, “củ mật” không năm, khi mọi người hướng đến cái “tiệc tất niên” vậy.
Theo các nhà nghiên cứu lịch phải là một loại củ nào cả. Đây là tết đoàn viên bên gia đình. Ai nấy Đây có lẽ là lý do mà ngày trước
sử, từ thời nhà Chu, tháng 12 là dịp từ Hán Việt, trong đó “củ” có nghĩa đều tất bật, cố gắng hoàn thành mọi nhiều gia đình chọn tổ chức chạp mả
để nhà vua nghỉ ngơi đi săn bắn và là xem xét, kiểm soát, như người việc trong năm để khi bước sang vào thời điểm này. Nhưng ngày nay,
đặt lệ: lễ tế tất niên gọi là “đại lạp”. xưa hay gọi là “củ soát”. Còn “mật” năm mới, nhìn lại năm cũ thấy đã nếp sinh hoạt đã khác xưa, việc sơn
Còn theo giáo trình Lịch sử ngữ âm nghĩa là kín, khít, nghĩa là cẩn mật, làm được nhiều việc. quét, bồi đắp, sửa sang mồ mả không
tiếng Việt do GS Nguyễn Tài Cẩn không để lộ, để thất thoát. “Củ mật”, Về mặt tâm linh, tín ngưỡng, tháng còn cần thiết nữa. Nhiều địa phương,
biên soạn, từ 2 chữ “Lạp nguyệt”, hiểu đơn giản nghĩa là kiểm soát, Chạp cũng là tháng có nhiều lễ nhất. nhất là ở Huế, lăng mộ đã được bê
người Việt đã đọc chệch từ Lạp coi ngó cẩn thận. Cách gọi này là lời Ngoài việc thắp hương vào mùng một, tông hóa, xây dựng khang trang, bề
thành Chạp. Cách giải thích này cũng nhắc nhở nhau của người xưa rằng, ngày rằm như các tháng khác, các gia thế. Nhà cửa ngày nay cũng hiếm gia
giống cách giải thích tháng Giêng, trong tháng cuối cùng của năm, cần đình còn có lễ cúng ông Công, ông đình quét vôi vào mỗi dịp cuối năm,
bắt nguồn từ hai chữ “Chính nguyệt” hết sức thận trọng, cẩn tắc, tránh tối Táo, bà Táo vào 23 tháng Chạp, lễ vì tường nhà đã được sơn nước, khó
(nguyệt nghĩa là tháng). Lễ tế thần đa các sai sót. Ngày xưa, đây cũng cúng tất niên (hết một năm) vào chiều phai màu xuống cấp như quét vôi,
vài năm mới sơn lại một lần. Đặc
biệt, với ý nghĩa ngày chạp mả là dịp
để con cháu trở về đông đủ, thì vào
thời điểm cuối năm, cận kề ngày tết,
hầu hết mọi người đều rất bận rộn,
tàu xe đi lại dịp cuối năm với những
người xa quê rất khó khăn. Nếu việc
về quê dự ngày chạp mả là cần thiết,
thì việc về quê “ăn tết” với gia đình
lại cần thiết hơn, quan trọng hơn đối
với những người xa quê. Và nếu đi
về trong cả hai dịp này thì quả là điều
bất khả thi.
Chính vì vậy, những năm gần đây,
nhiều họ tộc, gia tộc, gia đình… đã
chọn những thời điểm thích hợp hơn
cho việc tổ chức ngày tảo mộ. Như
vào tháng 3, “Thanh minh trong tiết
tháng ba/ Lễ là tảo mộ, hội là đạp
thanh” (Truyện Kiều, Nguyễn Du).
Hoặc trong dịp hè, thời tiết nắng ráo,
con cháu trong độ tuổi đi học không
bận rộn với việc đến trường, thuận
lợi cho những chuyến du lịch, về
thăm quê hương, họ hàng...
Giữ gìn bản sắc văn hóa, trong
đó có chạp mả là điều cần thiết. Và
sẽ trọn vẹn hơn nếu nét văn hóa ấy
thuận tiện hơn cho con cháu, nhất là
Minh họa: TRẦN QUYẾT THẮNG lớp trẻ đang sống xa quê. 