Page 75 - Người Kinh Bắc

NGHIÊN CỨU - TRAO ÐỔI

biểu tượng thi ca sẽ giả định phải có một của người dân xứ Kinh Bắc. Những vẻ đẹp
ngôn ngữ thống nhất, tương hợp trực tiếp phẩm chất, tâm hồn con người, vẻ đẹp của
với đối tượng của mình” [2]. tình yêu, nỗi nhớ, niềm thương trong lời ca
Biểu tượng xuất hiện trong văn học Quan họ được chuyển tải một cách khéo
dân gian như những hình ảnh ẩn dụ đã léo, tinh tế bằng thứ ngôn từ giàu tính ẩn
được ý thức cộng đồng chấp nhận, sử dụng dụ và đặc biệt là bằng hệ thống biểu tượng
rộng rãi, phổ biến mà mang đặc điểm văn phong phú, đa nghĩa.
hóa truyền thống của cộng đồng… Trong 2.1 Biểu tượng “thân lươn”, “cánh

thơ ca dân gian, những biểu tượng được bèo” diễn tả thân phận bé mọn, cô đơn,
xây dựng trên cơ sở những hình ảnh khách cam chịu của những kiếp người trong xã
quan từ thiên nhiên, cuộc sống lao động hội xưa.
sinh hoạt hằng ngày của người lao động. Ngay từ buổi sơ khai của văn học dân
Nó được tập thể người lao động tham gia gian với những câu ca dao, dân ca chúng
sáng tạo, bổ sung, cải biến. Ví dụ: biểu ta đã thấy các nghệ nhân văn học dân gian
tượng trầu - cau; cây đa - bến nước; dòng đã mượn những hình ảnh nhỏ bé như: “con

sông - con đò… ong”, “cái kiến”, “cánh bèo”, “con cò”,
2. Biểu tượng nghệ thuật trong lời “con hạc”, “thân em như con kiến”, “thân
ca Quan họ Bắc Ninh - những thông điệp em như hạt mưa sa”... để nói về thân phận
giàu ý nghĩa con người. Những biểu tượng cho thân
Quan họ có hệ thống làn điệu đạt phận bé mọn của kiếp người nghèo dưới
tới một trình độ riêng, đáp ứng những nhu đáy xã hội này cũng xuất hiện nhiều trong
cầu văn hóa, nghệ thuật hiện đại có nhiều lời ca Quan họ.
nét riêng của sinh hoạt văn hóa Quan họ. Biểu tượng “thân lươn” tuy chỉ được
Nhưng cũng như phần nhạc, phần lời ca dùng trong một bài ca Quan họ cổ nhưng

Quan họ đã du nhập, thu hút tinh hoa của vẫn gây ám ảnh cho người thưởng thức khi
kho tàng thơ ca dân gian, dân tộc. Để có nghe các liền anh, liền chị ca bài này. Từ
những lời ca mượt mà đó, các nghệ nhân thực tế loài lươn là động vật chuyên sống
Quan họ, ngoài những sáng tác của họ là trong bùn lầy, với lớp da trơn, di chuyển
chủ yếu, đã biết khai thác các lời ca từ văn bằng cách bò trườn và khi bị làm cho đau
học dân gian, đó là thơ, ca dao Việt Nam và thường quằn thân mình lên… khiến ta hình
của các Truyện Nôm. Những bài ca Quan dung về cuộc sống nhục nhã, đau đớn, bị

họ được sáng tạo ngẫu hứng trong các kỳ áp bức với đầy rẫy bất công của những
hội làng, hoặc ứng tác ngay trong một canh kiếp người dưới đáy xã hội:
hát, một cuộc thi tranh giải của làng. Dân “Thân lươn bao quản lấm đầu.
ca Quan họ phản ánh cuộc sống sinh hoạt, Tính toán nữa làm chi, tính toán làm gì,
phong tục tập quán và cả tâm tư, tình cảm

NGƯỜI KINH BẮC SỐ 01/2025 73