Page 27 - Trí thức Phú Yên

Xuân
Nghieân cöùu trao ñoåi ẤT TỴ

Chiếc cầu thang nhà sàn trong văn hóa

mẫu hệ của người Ê Đê

TRẦN LÊ KHA

Kiến trúc nhà sàn của người Ê
Đê có những nét đặc sắc. Trong
đó có chiếc cầu thang làm bằng
Thương mùa đông rét ngọt gỗ quý, được điêu khắc đôi bầu
vú người phụ nữ thể hiện trong
văn hóa mẫu hệ.
hà sàn của đồng bào dân
tộc Ê Đê vững chắc bởi
Ncó cột, kèo làm bằng gỗ
tốt như hương, trâm xe, cà te, nhà
sàn có đến 12 cột cái và 12 cây kèo
nên rất kiên cố, có sức chống chịu
sự khắc nghiệt của thời tiết. Mùa
đông ở ấm áp, mùa hè thì mát mẻ
bởi lợp bằng tranh rất dày, cứ một
đàng mè, thì một đàng tranh, chắc Chiếc cầu thang lên nhà sàn của Mí Đoanh, ở xã Suối Trai, huyện Sơn Hòa
Ảnh: Lê Kha

chắn bền lâu, nên tám đến mười
năm họ mới lợp lại. Trong nhà sàn
thì có ba cái bếp; gian nhà sau cùng Mọi thứ đều đầy đủ. Nhưng thiếu đi chiếc cầu thang (pu nhan)
họ đặt một cái bếp đó là bếp chủ dùng để đi lên nhà sàn, là coi như mất đi cái nét đẹp cấu trúc và văn
để cho các thế hệ trong gia đình hóa của ngôi nhà sàn truyền thống đối với đồng bào dân tộc thiểu
sinh hoạt; bếp ở gian giữa đặt bên số Ê Đê. Chiếc cầu thang họ làm bằng gỗ tốt loại gỗ chịu mưa nắng,
cửa sổ phía đông để tiếp khách như chò, sao, kiền kiền. Ông Ma Pin ở buôn Lái Hội nay là thôn Xây
quý và những bậc cao niên trong Dựng, xã Suối Trai, huyện Sơn Hòa (Phú Yên) cho biết: “Theo tập tục
những dịp gia đình có lễ trọng, hay của người Ê Đê trước khi hạ cây gỗ làm chiếc cầu thang chủ nhà tế
những ngày đầu năm mới; gian lễ thần linh núi rừng một con gà cồ (nú nô) và một ché rượu, rồi sau
ngoài còn có một cái bếp nằm đó mời già làng bổ ba nhác rìu làm phép, theo đó các thợ rừng mới
bên góc trái cửa ra vào, dành riêng hạ cây xẻ gỗ”.
cho con cháu sinh hoạt với bạn Cao hay thấp thì tùy theo nhà để làm cầu thang, trung bình thì
bè. Trong nhà có một tấm ván gỗ năm bậc, cao hơn thì bảy đến chín bậc, bề ngang cầu thang khoảng
tốt dài từ 8 đến 10 mét, bề ngang 0,45 m, thời gian làm chiếc cầu thang bảy đến mười ngày mới xong.
khoảng 0,6 m đặt dọc theo nhà Khi hoàn thành họ cúng một con heo, rượu ba đến năm ché. Chủ nhà,
sàn, người Ê Đê gọi là Kpan, tấm
ván ấy dùng để ngồi uống rượu thợ rừng, thợ làm nhà và bà con lân cận quây quanh dưới chân nhà
ché, đánh cồng chiêng khi nhà tổ sàn, nhâm nhi rượu ché thưởng thức thịt heo nướng mừng vui chiếc
chức lễ cúng mừng tuổi con cháu cầu thang đã làm xong.
trưởng thành, mừng sức khỏe ông Chị Rơ Ô Nhoen - Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ xã Krông Pa, huyện
bà, cha mẹ, lễ cúng mừng năm mới, Sơn Hòa (Phú Yên ) bộc bạch: “Luật tục của người Ê Đê theo mẫu hệ,
hát kể sử thi… chiếc cầu thang làm xong hoàn chỉnh đặt trước nhà sàn, rồi chủ nhà

Số 25 tháng 12/2024 25