Page 57 -
P. 57
TẢN MẠN ĐẦU XUÂN ẤT TỴ NĂM 2025
luồng. Chằn tinh được người Việt tưởng (thường gắn với nước) và đặc biệt
tượng như một loài yêu quái trong các thường được ý niệm hóa bằng hình
truyền cổ tích thần kì. Mãng xà được tượng “thủy quái”, gắn với nền văn
giải thích như một loài trăn sống thành minh nông nghiệp lúa nước. Điều này
tinh chuyên làm hại người trong các phản ánh tín ngưỡng thờ thủy thần - thần
truyện cổ. Rồng được ý niệm hóa một rắn của người Việt cổ.
cách tưởng tượng là loài vật mình dài,
Từ ngôn ngữ đến văn hóa hay
thân có vảy, có chân, biết bay, được coi từ danh xưng đến biểu tượng, các từ ngữ
là cao quý nhất trong các loài vật trên
đó phải trở thành các word - symbols (từ -
thế gian, thường được cụ thể hóa qua
biểu tượng). Những từ - biểu tượng này
hình tượng con rắn.
không phải mang trong nó tất cả ý nghĩa
Trong các danh xưng trên, rắn, của “mẫu gốc” của một nền văn hóa mà
trăn được gọi tên một cách cụ thể, trực tùy theo sự tri nhận của mỗi dân tộc mà
quan, còn rồng, thuồng luồng, giao chỉ một số ý nghĩa biểu tượng của “mẫu
long, mãng xà,… đều được ý niệm hóa gốc” được hiện thực hóa ở các từ - biểu
bằng các danh xưng mơ hồ, trừu tượng. tượng. Chính điều này tạo nên một sự
Xét ở góc độ ngôn ngữ - văn hóa học, rõ khác biệt về cấp độ trong sự chuyển hóa
ràng có một mối tương quan nào đó giữa của các “mẫu gốc” thành các biểu tượng
các danh xưng vừa nói trên. Điều này
ngôn ngữ - văn hóa ở các dân tộc khác
phản ánh quá trình tri nhận thế giới
nhau. Chẳng hạn như, cử động của đầu rắn
khách quan về loài rắn của người Việt
làm cho người ta liên hệ đến cơ quan sinh
truyền thống qua cách gọi tên. Về mặt
dục, có lẽ đây là cơ sở biểu trưng cho sự
ngôn ngữ, chúng ta có thể lí giải sự biến
mắn đẻ, các nghi lễ cầu thai. Hay loài rắn
âm của các tên gọi, chẳng hạn, trăn,
có đặc tính lột da, do vậy nó thường biểu
rắn có thể được phục nguyên bằng quá
trưng cho sự tái sinh, bất tử, dù đó chỉ là
trình biến đổi ngữ âm: *thlăn/tlăn >
quan niệm dân gian.
trăn > rắn > thằn lằn, chằn,… và có thể
chỉ là sự biến âm của rắn mà thôi. Về Rắn, một biểu tượng xuyên văn hóa
mặt văn hóa, tất cả các con vật trên đều Phương Đông và phương Tây đều
giống nhau về hình dáng và tính khí xem rắn là một trong những biểu tượng
(thân dài, hung dữ), môi trường cư trú văn hóa gắn với nhiều hàm nghĩa khác
51
