Page 56 -
P. 56
TẢN MẠN ĐẦU XUÂN ẤT TỴ NĂM 2025
đặt vấn đề này trong mối quan hệ biện Rắn và các danh xưng trong Việt ngữ
chứng giữa ngôn ngữ và tư duy, hay Rắn là một loại động vật có thật,
ngôn ngữ và văn hóa; trong đó ngôn được gọi tên trong tất cả các ngôn ngữ
ngữ được xem là “hiện thực trực tiếp trên thế giới. Nó là “giống động vật
của tư tưởng”, còn biểu tượng là “sự thuộc lớp bò sát, thân dài, có vảy, không
phóng chiếu” bức tranh văn hóa dân chân, di chuyển bằng cách uốn thân”.
tộc. Khi một sự vật hiện tượng có giá Từ biểu niệm về loài động vật này,
trị biểu trưng thì nó sẽ gợi lên trong ý người Việt, trong thực tế, liên tưởng và
thức người bản ngữ sự liên tưởng khá gọi tên bằng nhiều danh xưng khác
bền vững. nhau. Tiếng Việt có nhiều từ ngữ để
Chẳng hạn, “rồng” là biểu tượng định danh loài rắn: rắn hổ, hổ mang, rắn
văn hóa của các nước châu Á; “màu lục, rắn nước, rắn mãng xà, rắn nập
trắng” biểu trưng cho lòng thanh sạch, nống, rắn lồng, rắn học trò, hổ lác, hổ
trinh khiết ở một số nước châu Âu. Sự hèo, hổ hành, hổ ngựa, hổ sậy, hổ mây,
liên tưởng như thế lại không xảy ra hổ bướm, rắn cạp nia, rắn cạp nong, …
trong tư duy của những quốc gia khác.
Trong ngôn ngữ văn hóa dân gian,
Đối với văn hóa Âu châu, “rồng”
người Việt ý niệm hóa về loài rắn qua
không phải là con vật thiêng, mà chỉ là
các danh xưng: rắn, trăn, chằn tinh,
con quỷ dữ luôn gây hại cho loài
giao long, thuồng luồng, mãng xà, rồng.
người trong các truyện cổ tích; “màu
Chỉ các danh xưng này mới trở thành
trắng”, trái lại, trong văn hóa Á Đông,
biểu tượng văn hóa. Các danh xưng này
nó lại liên tưởng đến sự tang tóc, chết
có tính chất trừu tượng, mơ hồ ở những
chóc. Rõ ràng, biểu tượng là tấm
gương phản chiếu văn hóa dân tộc, và mức độ khác nhau. Trăn được xem là
dĩ nhiên nó là thành tố không thể thiếu loài rắn lớn sống ở rừng nhiệt đới,
cấu thành bản sắc văn hóa dân tộc. không có nọc độc, còn di tích chân sau,
Trong bài viết này, chúng tôi thử vận có thể bắt ăn cả những thú khá
dụng vào việc phân tích biểu tượng lớn. Thuồng luồng được tri nhận như
“rắn” trong ngôn ngữ và văn hóa, qua giống vật dữ ở nước, trông bề ngoài
đó, chỉ ra các hàm nghĩa văn hóa và giống như con rắn to, theo truyền thuyết
lối tư duy đặc trưng của người Việt nó hay hại người. Còn giao long lại
xưa và nay. được ý niệm hóa như con thuồng
50
