Page 144 - Văn Nghệ Bình Định

Hiện nay, ngoài hai tượng sư
tử được tìm thấy trong lòng đất
ở khu vực Bả Canh, trong phạm
vi thành Đồ Bàn xưa hiện còn lưu
giữ ba tượng sư tử trong khuôn
viên lăng Võ Tánh, thuộc di tích
thành Hoàng Đế, được xác định
có niên đại từ thế kỷ XII. Những
tượng sư tử trong lăng Võ Tánh
được tạc đứng thẳng bốn chân,
khối hình to, hoa văn trang trí
thô, gân guốc. Theo các nhà
nghiên cứu, hình tượng sư tử
này được thể hiện trong tư thế
đứng có nguồn gốc ảnh hưởng
từ nghệ thuật điêu khắc Khmer. Tượng sư tử đá thành Đồ Bàn dáng to mập, khỏe khoắn,
Trong công trình Thống kê, khảo biểu tượng cho quyền uy và sức mạnh.
tả các di tích Chàm ở Trung Kỳ in Ảnh: BTBĐ
năm 1909 của tác giả H. Parmentier, ông đã khảo tả những pho tượng
sư tử ở lăng Võ Tánh khá chi tiết: “Tòa thành (Đồ Bàn) chứa nhiều điêu
khắc hình như không phải ở vị trí cũ. Trước lăng Võ Tánh, hai con sư tử
lớn dường như đã được tạo ra để tranh đua và tư thế dáng dấp trông tựa
như sư tử Khmer. Chúng đứng bốn chân, đuôi như vểnh lên; bàn chân có
cựa, đeo những kiểu vòng trang trí hình lá sen. Đôi mắt lồi ra rất nhiều,
lông mày hình sừng. Cái mõm, ngoài răng ra, có cả nanh xoắn lên thành
sừng; tai ngắn vểnh lên; sừng như cuộn ra sau, song có lẽ chỉ là những cái
bờm thôi”. Qua khảo sát trực quan, các tượng sư tử được phát hiện đều có
điểm chung, khi đều là những tượng tròn độc lập, có kích thước lớn, đều
được tạc ngẩng cao đầu và nhìn thẳng ra phía trước. Theo xác định của
các nhà nghiên cứu sau này, hai tượng sư tử thành Đồ Bàn có nét khác
biệt khi được thể hiện hai chân trước tạc rất ngắn, trong tư thế thẳng. Hai
chân sau đầu gối gập lại như đang thể hiện tư thế ngồi, phô bộ ngực nở
nang, phần bụng nằm sát xuống dưới bệ, tạo sự mất cân đối của cơ thể
nhưng vì tỷ lệ chân trước quá ngắn nên sẽ có cảm giác là sư tử đang nằm.
Trong cuốn Tượng cổ Champa - Những phát hiện gần đây (NXB Văn hóa
Văn nghệ, 2019) của PGS.TS Ngô Văn Doanh đã xác định tượng hai sư tử ở
thành Đồ Bàn là những tượng sư tử có niên đại sớm nhất của nghệ thuật
điêu khắc Champa, và khẳng định đây là “những tượng sư tử được thể
hiện theo những truyển thống tượng động vật Champa, chứ không phải
được làm theo mẫu hình của nghệ thuật Angkor như những pho tượng
sư tử đã được biết đến trước đây”. Trong công trình của mình, PGS.TS

VĂN NGHỆ Bình Định số Xuân Ất Tỵ tháng 1+2.2025 O 137