Page 140 - Văn Nghệ Bình Định

phẳng, rồi ủy cho phủ huyện thuê dân làm, trả công ưu hậu bằng tiền và gạo,
rộng cho thời hạn, cốt được thành công để ích lợi lâu dài...”. Đến triều Nguyễn,
chưa có tuyến đường nào tráng nhựa, vận tải đường bộ chủ yếu bằng sức người,
ngựa, voi, xe ngựa, xe bò...
Đoạn đường Thiên lý phía Bắc Bình Định, từ cầu Nước Mặn (làng Phụng Du,
xã Hoài Hảo) chạy băng qua bãi cát Đồng Chu đến Gò Nổng (xã Hoài Sơn), rồi
vượt qua đèo Bến Đá đến Diên Trường (thuộc phủ Tư Nghĩa). Thời chúa Nguyễn
Phúc Chu, quan Nội tán Nguyễn Đăng Khoa đi đo đạt phân chia ranh giới, cắm
mốc trên đèo Bến Đá làm ranh giới hai phủ Tư Nghĩa và Hoài Nhơn (ngày nay
một bên thuộc thôn Phú Nông, xã Hoài Sơn, thị xã Hoài Nhơn, một bên thuộc
thôn Đồng Văn, xã Phổ Thạnh, huyện Đức Phổ). Mỗi phủ dựng một ngôi miếu
tại ranh giới, hai miếu đứng liền kề và bằng nhau nên có tên gọi là Miếu Đôi.
Hiện nay di tích Miếu Đôi vẫn còn, miếu cổ hướng về phía biển, cao hơn 4m,
rộng hơn 2m xây bằng gạch, mái lợp ngói âm dương, bên trong có ban thờ xây
bằng gạch, vách miếu phía Bắc vẽ rồng, miếu phía Nam vẽ phụng, trước miếu là
bình phong đắp nổi hình rồng, hai trụ cổng cao lớn, xung quanh Miếu Đôi có bờ
tường bao bằng đá cao hơn 50cm, bên trên lợp ngói âm dương. Đến thời Pháp
thuộc, đoạn này được nắn dịch xuống phía Đông, cách Miếu Đôi khoảng 2km đi
qua Sa Huỳnh như hiện nay.
Công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp bắt đầu từ năm 1897, khi
Paul Doumer được cử làm Toàn quyền Đông Dương. Pháp nhận thấy việc nâng
cấp đường bộ nói riêng và hệ thống giao thông nói chung ở Đông Dương là cấp
thiết. Ngoài nhu cầu phát triển kinh tế và khai thác thuộc địa, yêu cầu phát triển
hệ thống giao thông, đặc biệt là các tuyến đường bộ còn do nhu cầu cơ động
di chuyển quân đội để đối phó với các cuộc nổi dậy của người dân thuộc địa,
những con đường nối các đồn trại của quân Pháp gọi là con đường chiến lược.
Ngay từ khi được hình thành trong công cuộc khai thác thuộc địa với tên
gọi đường thuộc địa số 1, hay còn gọi đường cái quan, Quốc lộ I đã được xem là
tuyến đường quan trọng nhất, là trục xương sống trong hệ thống đường thuộc
địa của Pháp ở Đông Dương. Năm 1912, Toàn quyền Albert Sarraut ký quyết
định xây dựng hệ thống đường bộ Đông Dương. Năm 1918, đường Quốc lộ I
được xếp loại đường bộ chính Đông Dương, mặt đường xen kẽ một số đoạn lát
đá khi qua khu đô thị, một phần mặt đường đất, chủ yếu vẫn là đường đá hoặc
cấp phối.
Sau đó, Quốc lộ IA (khoảng 130km qua Bình Định) và Quốc lộ 19 (qua Bình
Định 108km) được cải tạo, nâng cấp và tráng nhựa. Một số tỉnh lộ quan trọng là
đường đất, đường cấp phối như tỉnh lộ chạy từ thị trấn Phù Mỹ xuống Đề Gi, từ
Cầu Dợi (Hoài Nhơn) đi Hoài Ân...
Theo Lịch sử thành phố Quy Nhơn, bản đồ thành phố Quy Nhơn năm 1945,
chỉ có trên 10 đường phố chính, đến những năm 1960 tăng lên 47 đường, tổng
cộng 30,8km đều được tráng nhựa hoặc cán đá. Năm 1966, Quốc lộ I đoạn từ

VĂN NGHỆ Bình Định số Xuân Ất Tỵ tháng 1+2.2025 O 133