Page 71 - Báo Thanh Tra - Số Tết Âm Lịch

Ở NHỮNG VÙNG ĐẤT MẠCH NGUỒN

KHÔ CẰN CỦA QUẢNG TRỊ,
TỪ BÀN TAY CỦA CON NGHÌN NĂM
NGƯỜI ĐÃ TẠO NÊN MỘT HỆ

THỐNG KHAI THÁC NƯỚC
CỔ ĐỘC ĐÁO. NHƯ LỜI CỐ
GIÁO SƯ TRẦN QUỐC VƯỢNG

THÌ, “ĐÂY LÀ MỘT LOẠI
HÌNH CÔNG TRÌNH THỦY LỢI
CÓ MỘT CHƯA HAI ĐẶC

TRƯNG CỦA QUẢNG TRỊ”. DÙ
TRẢI QUA BAO THĂNG TRẦM

NHƯNG NHỮNG MẠCH
NGUỒN NÀY VẪN MIỆT MÀI
CHẢY MÃI NGHÌN NĂM. MINH TÂN

LÀNG TRÊN ĐÁ giếng cổ nơi đây còn tồn tại Từ người Chăm đến người
Từ Quốc lộ 1A ngược lên đã minh chứng trước kia đây Việt, trải qua thời gian tạo lập
hướng Tây theo Tỉnh lộ 75 chỉ từng là một vùng đất với cư và kế thừa sử dụng, những
khoảng 7km là vùng đồi đất dân đông đúc và trù phú. Qua công trình khai thác nước cổ
đỏ bazan trải rộng. Đặc biệt những khám phá, các nhà vùng Quảng Trị đã trở thành
tại khu vực xã Gio An, huyện khảo cổ đã phát hiện nhiều một trong những sản phẩm
Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, là cơ hiện vật, những lớp trầm tích văn hóa đặc sắc, độc đáo, thể
man đá. Đá nằm rải rác trong của các nền văn hóa Việt Nam hiện lối ứng xử khôn khéo,
vườn, đá làm tường rào, đá trải qua các thời kỳ khác nhau. thông minh của con người
được xếp thành đống quanh Theo các nhà khảo cổ, nghiên trước tự nhiên nhằm khai thác
những lô cao su… Không chỉ cứu thì hệ thống giếng cổ Gio tốt những tiềm năng vốn có
đá trên bề mặt, mà dưới lòng An có niên đại trên 2.000 năm của vùng đất mà họ gắn bó.
đất cũng là tầng tầng, lớp lớp Dòng nước men theo từng phiến đá tưới tắm cho ruộng đồng. tuổi hoặc còn xa hơn. Đây là Chính những dòng nước
đá bazan mà người dân nơi (Ảnh: Minh Tân) hệ thống “dẫn thủy nhập điền” trong lành từ giếng cổ đã tạo
đây thường gọi là đá mồ côi. cung cấp nguồn nước sinh nên một vùng rau độc đáo
Chính dưới lớp đá mồ côi hoạt và sản xuất mang giá trị của vùng đất này, đó là cánh
dày đặc đó đã tạo nên một hệ cao về khảo cổ, văn hóa và đồng rau liệt (còn gọi là xà
thống mạch nước ngầm quý nghệ thuật độc đáo do người lách xoong) xanh mướt trải
giá. Bằng sự tinh tế của bàn Chăm xưa sáng tạo nên. dài theo dòng chảy từ giếng
tay, khối óc của những cư dân Thạc sĩ Lê Đức Thọ đánh cổ tuôn ra. Loài cây này chỉ
xưa đã biến những mạch giá, từ các máng đá tại các bám khẽ chút rễ vào lòng cát,
nước trong lành từ lòng đất công trình trong hệ thống khai sỏi còn lại sinh trưởng hoàn
thành những chiếc giếng độc thác nước liên hoàn, đa chức toàn phụ thuộc vào nguồn
đáo trải dài qua nhiều vùng năng ở Hảo Sơn, An Nha, nước. Nước bị vấy bẩn, hay
đất. Chính mạch nước đó đã Thanh Khê... qua các bi giếng bón chút phân, đạm vào thì
hình thành nên những làng ở giếng Pheo, giếng Bộng, loài cây này tàn lụi.
quê trù phú nơi dải đất miền Từ lòng đất những mạch nước chảy miệt mài, mang trong mình giếng Ðàng, làng Tân Văn trên Ông Nguyễn Quang Chức,
Trung luôn đối mặt với hạn những vết trầm tích văn hóa của dân tộc Việt Nam qua các giai vùng đất đỏ bazan, giếng Mội Giám đốc Trung tâm Quản lý
hán và gió Lào bỏng rát. đoạn lịch sử. (Ảnh: Minh Tân) ở làng Nhĩ Thượng trên vùng Di tích và Bảo tàng tỉnh Quảng
Quanh những con đường đồi cát đến các viên đá cuội, Trị cho biết thêm, qua nhiều
làng tỏa bóng cổ thụ - nơi khu quy định nghiêm ngặt: Bể lắng là Di tích Lịch sử - Văn hóa đá phong hóa bazan được đợt khảo sát của trung tâm thì
vực dân cư tiếp giáp với đồng lấy nước sinh hoạt, bể chứa quốc gia. Trong đó, hệ thống chế tác 4 mặt và các phiến đá toàn bộ hệ thống giếng cổ tại
ruộng là những chiếc giếng cổ lấy nước tắm giặt. bao gồm 14 giếng cổ nằm ở giếng Tô, giếng Tây ở Lâm các huyện Gio Linh, Vĩnh Linh,
vẫn ngày đêm miệt mài sản Tùy vào công năng, kiến phân bố đều tại các làng: Hảo Xuân; từ các giếng vốn Cam Lộ… xác định có gần 200
sinh ra dòng nước mát lành. nguyên thủy là khung gỗ, ván giếng cổ, công trình khai thác
trúc hay đặc điểm riêng biệt Sơn, Long Sơn, An Nha, An
Nước từ lòng đất qua các mà người dân gọi tên, như: Hướng, Thanh Khê, Tân Văn gỗ sử dụng làm kè chắn vách nước cổ. Trong số này, có
tầng đá rồi cứ thế chảy tràn ra Giếng Ông, giếng Bà, giếng của xã Gio An. giếng (giếng An Xuân, giếng nhiều giếng được xác định có
theo các bể chứa rồi ra kênh Pheo, giếng Gái, giếng Máng, Trải qua nhiều biến thiên Cẩm Thạch) đến khung đá và tuổi đời hàng trăm năm hoặc
mương, đồng ruộng. Bước giếng Gai… Bên dòng nước của lịch sử đã tác động ít nhiều phiến đá ở giếng đá An Xuân, cùng niên đại với hệ thống các
chân trên những viên đá mồ giếng Đá Kim Ðâu theo chúng giếng cổ ở xã Gio An.
yên bình, đã có biết bao thế hệ lên hệ thống giếng cổ. Tuy
côi được xếp ngay ngắn thành nơi mảnh đất này từng về nơi nhiên, nét kiến trúc độc đáo tôi là một quá trình đi từ thấp Từ những đợt khảo sát,
hàng, thành lối đã nghe tiếng giếng cổ, vẫy vùng trong dòng cũng như mạch nước vẫn tồn lên cao, từ chưa hoàn thiện làm việc với bộ, ngành, UBND
nước róc rách từ giếng cổ nước trong suốt và mát lành tại nghìn năm qua và tiếp tục đến hoàn thiện về kỹ thuật tỉnh Quảng Trị đã ban hành kế
chảy ra như kể về câu chuyện từ lòng đất tuôn ra. Cũng nuôi dưỡng mảnh đất và cư chế tác, sử dụng nguyên liệu hoạch lập hồ sơ đề nghị xếp
nghìn năm trước. đá trong các công trình khai hạng Di tích Quốc gia đặc biệt
chính từ nơi đây, đã trở thành dân vùng đất này. Đó là nguồn
Theo thạc sĩ Lê Đức Thọ, mối lương duyên cho bao đôi nước tưới tắm cho bao thế hệ thác nước. “Hệ thống khai thác nước cổ
Phó Giám đốc Trung tâm trai gái trong làng. Mà có lẽ, và trở thành biểu tượng văn Từ những công trình chỉ vùng Quảng Trị”. Từ việc khảo
Quản lý Di tích và Bảo tàng nhờ dòng nước trong lành, hóa cộng đồng, là nơi gặp gỡ, xếp bằng đá (đá cuội, đá sát, bước đầu đưa 70 giếng
tỉnh Quảng Trị, những viên đá thiếu nữ vùng đất này luôn có giao lưu, hò hẹn của trai gái, kết phiến thạch, đá phong hoá cổ vào lập hồ sơ khoa học.
mồ côi được khéo léo xếp với bazan có đẽo gọt...), lên Đây là bước đệm để hướng
làn da trắng hồng nức tiếng nối tình làng nghĩa xóm.
nhau tạo thành hình, thành gần xa. những công trình kết hợp nửa đến xa hơn trong việc xây
dạng những chiếc giếng cổ Năm 2001, “Hệ thống HƯỚNG ĐẾN đá nửa gạch và cuối cùng là dựng hồ sơ đề nghị UNESCO
bằng đá hết sức độc đáo… công trình khai thác nước cổ DI SẢN THẾ GIỚI những công trình thuần gạch công nhận “Hệ thống khai
Ðáng chú ý là việc sử dụng Gio An” đã được Bộ Văn hóa - Dù không còn nhiều lưu là một tiến trình phát triển kỹ thác nước cổ vùng Quảng Trị”
nước ở giếng tuân theo những thuật xây dựng. là di sản thế giới.
Thể thao và Du lịch công nhận dấu nhưng qua hệ thống

71 SỐ TẾT NGUYÊN ĐÁN ✶ GỘP SỐ 3, 4, 5 (2896, 2897, 2898)