Page 53 - Hạ Long

Căn cứ qua tư liệu ít ỏi từ sách vở, từ Đình Quang Hanh đã được trùng tu.
6
Quảng Ninh
Quảng Ninh
Cuối tuần Ngày 31-7-2016
những người dân nhiều đời, nhiều năm Lược sử VĂN HOÁ - VĂN NGHỆ Ngày 31-7-2016 Cuối tuần 7

sống trên đất Quang Hanh, tôi đã tìm Lược sử
hiểu, tiếp thu và nhân dịp đầu xuân mới
VỀ VÙNG ĐẤT
rỗi rãi, xin nêu vấn đề để những người
quan tâm có dịp cùng nhau tranh luận VỀ VÙNG ĐẤT
hòng đi đến thống nhất.
QUANG HANH
uang Hanh là vùng đất đã trải qua tiến trình hình QUANG HANH
thành và phát triển lâu dài. Địa danh nơi đây
Qđược người dân đặt theo hình dáng, tự nhiên,
gắn bó với những tên núi, tên hang, tên bãi, tên làng,
tên đầm áng... Bên cạnh đó, những ngư dân đánh cá
đã từng ghé lại tránh bão, kiếm củi, thực phẩm đã tạm Nhà văn TRẦN TÂM
trú chừng vài ngày, vài tuần, thậm chí vài tháng. Chủ
nhân đầu tiên của Quang Hanh chắc chắn là người Sán
Dìu hoặc Sán Dìu hóa. Cuối những năm 60 của thế kỷ
trước, dân cư nói chung còn thưa thớt. Chúng tôi học và
ở nội trú tại Trường cấp ba Cẩm Phả tại Quang Hanh.
Nhà tranh vách róc bên cây số 8 (cây cầu ngắn bằng
xi măng) rẽ lên núi chừng năm sáu trăm mét theo con
suối nhỏ mới đến nơi. Nước rất trong. Những ngày mưa,
nước còn trong hơn ngày nắng.
Học buổi sáng. Thường thường, chiều chúng tôi rỗi
rãi, kéo nhau sang nhà dân chơi. Trước lạ sau quen,
vào những nhà dân Sán Dìu, chúng tôi được mời ăn ngô
bung, sắn luộc và uống nước cháo ỉm. Đói lắm, miếng
ăn ngày ấy quý giá biết chừng nào.
Đến khi nhà dân có người mất, tôi thấy gia chủ rút
cuốn “Thọ mai gia lễ” ra xem cách thức tang ma. Sau
hỏi ra mới biết họ là người Kinh, phiêu bạt ra Quang
Hanh mấy đời rồi (chính vì thế, sau này tôi hiểu họ bị
Sán Dìu hóa).
Dân tộc Sán Dìu đã di cư từ vùng Quảng Đông,
Quảng Tây (Trung Quốc) sang đất Việt (vùng Quảng
Ninh ngày nay) sinh sống từ khoảng cuối thế kỷ XIV,
đầu thế kỷ XV. Đó là cuộc chạy trốn, di dân kéo dài,
đông đúc hoặc lẻ tẻ vì nhiều lý do. Một bộ phận người
Sán Dìu trụ lại Quang Hanh sinh cơ lập nghiệp. Phần
đông hơn tiếp tục đi về phía tây Yên Tử lên các vùng
Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Tuyên Quang.
Trước thế kỷ XIX, Quang Hanh có tên là Thạch
Long thôn (Sạc Lống son) thuộc xã Cẩm Phả, châu
Tiên Yên, phủ Hải Đông, tỉnh Quảng Yên. Tên Thạch
Long thôn là Rồng đá do nhân dân lấy hình dáng dải
núi đá chạy dài từ Đèo Bụt đến Km6 tựa như con rồng
(một con vật thần thoại linh thiêng của nhiều dân tộc) nơi. Thanh thế nhà Mạc được phục hồi nhanh chóng, thắng hang La Đoan ở núi Hanh. Nơi rừng thiêng nước nhân dân suy tôn là thành hoàng làng và thờ tại đình Quang Hanh. Năm 1936, Pháp lập châu Hà Tu. Châu Thôn Cái Hanh là thôn đầu tiên của xã Quang Hanh.
đang uốn lượn, vươn mình ra biển mà đặt tên. có khoảng hơn ba mươi nhóm, nhóm nhỏ khoảng bảy độc, đầy rẫy trăn rắn, thú dữ. Chúng tụ hàng bầy nằm Quang Hanh. Diện tích tự nhiên của làng rộng, dân cư Hà Tu tách khỏi Hoành Bồ trực thuộc tỉnh Quảng Yên Tên của thôn được lấy làm tên hang trong dãy núi đá
Một trong những người đầu tiên đặt chân lên đây để tám trăm, nhóm lớn vài ngàn người. Quan quân nhà sưởi nắng sau những đợt mưa dầm dề, lê thê, thực sự thưa thớt, đời sống khó khăn bị nhiều tầng lớp áp bức. (theo Địa chí Quảng Ninh tập 1 trang 49). Năm 1940, dài. Tiếp đến là thôn Đá Hang. Đá Hang cũng lấy từ
lại lịch sử chắc chắn là người Kinh. Thành Quang Hanh Mạc lại chiếm được nhiều vùng suốt từ phương Bắc tới không sợ người mà còn đe dọa tính mạng họ. “...Một Không thể chịu được tình cảnh bị quan lại ức hiếp, phủ toàn quyền Pháp ra nghị định đổi tổng Cẩm Phả tên đá núi, một trong những hệ thống hang động trong
gắn liền với tên Mạc Ngọc Liễn (1528-1594) là quan sông Nhị Hà, toàn bộ trấn Kinh Bắc và Hải Dương. Lực dải núi đá, dài suốt đến vài mươi dặm. Mặt Đông Nam ngược đãi, ông Trần Chiến thay mặt dân làng đã phát thành châu Cẩm Phả gồm Phố Cũ, Phố Mới, Núi Trọc, dãy núi đá của xã. Trong lòng Đá Hang rất rộng, nhiều
chức triều Mạc, người xã Dị Nậu, huyện Thạch Thất, lượng quân nhà Mạc về tới đâu khắp nơi đều quy phục liền với biển nước, có mở ra một động đá xuyên qua đơn kiện xã trưởng Cẩm Phả lên quan châu Tiên Yên. Cửa Ông và các xã Quang Hanh, Cẩm Bình, Dương ngách. Hang này có thể thông ra đầm Áng hoặc có
Hà Nội. Ông nguyên tên là Nguyễn Ngọc Liễn, con của dựng cờ vương triều Mạc hưởng ứng. lòng núi, dài 2.800 thước tây, so với dặm An Nam là Việc kiện tụng kéo dài tới 15 năm mới được giải quyết. Huy... và các xã nằm trong huyện Cẩm Phả (Vân Đồn chỗ thông lên trời. Trong thời kỳ chống chiến tranh phá
Thái sư Tây quốc công Nguyễn Kính, công thần khai Đến tháng 7/1594, Mạc Ngọc Liễn ốm nặng, khi bốn dặm linh 113 trượng. Đến mặt Tây Bắc núi, tức là Vì đường sá xa xôi, đi lại cách trở, ông Trần Chiến phải ngày nay). Như vậy, sự kiện thành lập xã Quang Hanh hoại của Mỹ, nhiều cơ quan, trường học, bệnh viện và
quốc nhà Mạc. Do cha con Nguyễn Kính có công lao nơi dân cư làng Quang Hanh...”. Hang này được các biền biệt xa nhà, chịu bao nhiêu gian nan, vận động, xin bắt đầu từ thế kỷ XX. người dân đã vào đây sơ tán. Thôn Đình lấy địa danh
lớn với nhà Mạc nên ba anh em Ngọc Liễn đều được sắp mất ông để thư lại dặn vua Mạc Kính Cung như quan Kinh lược Đại sứ Hoàng Cao Khải cùng các công xỏ, trình bày... mọi nơi. Sau ngày thắng kiện trở về, đứa đình làng Quang Hanh. Hàng năm, sau khi làm lễ ở
ban họ vua. sau: “Nay khí vận nhà Mạc đã hết, họ Lê lại trung hưng, sứ tỉnh Hải Phòng, quan Bố chánh tỉnh Quảng Yên và con gái khi ông ra đi mới ba tuổi đã thành thiếu nữ mơn Ngày 19/7/1946, Bộ Nội vụ nước Việt Nam dân chủ các miếu, dân Quang Hanh tập trung về đình Quang
đó là số trời. Dân ta là người vô tội mà khiến để phải
Đà Quốc công Mạc Ngọc Liễn xứng đáng là danh mắc nạn binh đao, ai nỡ lòng nào! Chúng ta nên lánh bốn người Pháp đi thăm vào 20/3 âm lịch năm 1893. mởn như trăng giữa tháng. Nhờ ông Vũ Xuân (quan tỉnh Cộng hòa ra Nghị định 269-NV/NĐ tạm lập “Khu đặc Hanh tại thôn Đình tham dự lễ hội tại đình. Thôn Áng
tướng tài năng, một lòng tận trung, dù vật đổi sao dời ra ở nước khác, nuôi dưỡng uy lực, chịu khuất đợi thời, Ngày 11/8/1909, nhà Nguyễn sắc phong cho thành Quảng Yên) đã giúp ông, quan trên chuẩn y cho dân biệt Hòn Gai” chịu sự điều khiển, kiểm soát trực tiếp của với hai dãy núi đá chạy song song nhau có nhiều áng
Ủy ban Hành chính Bắc Bộ. Như vậy, vào năm 1946, xã
vẫn không lay chuyển. Hai đời cha con ông phò tá cả chờ khi nào mệnh trời trở lại mới làm được, chứ không hoàng đình Quang Hanh có ghi: “Sắc chỉ Quảng Yên Quang Hanh lập làng với việc phân chia lạ lùng, có một Quang Hanh thuộc châu Cẩm Phả, khu Đặc biệt Hòn nhỏ. Người dân tận dụng các áng có đất tơi xốp trồng
năm đời vua nhà Mạc, từ lúc bắt đầu tới khi kết thúc một thể lấy lực chọi với lực. Khi hai con hổ tranh nhau, tất tỉnh, Cẩm Phả tổng, Quang Hanh xã tòng tiền phụng không hai. Sáng sớm dân làng từ đầu Quang Hanh đi Gai, tỉnh Quảng Hồng. lúa ngô, sắn, khoai và hình thành những cụm dân cư
triều đại. Sau Mạc Kính Điển, có lẽ Mạc Ngọc Liễn là phải có một con bị thương, không có ích gì cho công sự Bản cảnh thành hoàng linh ứng chi thần...”. về hướng Đông, dân xã Cẩm Phả đi về hướng Tây. Hai mới nên được gọi là thôn Áng.
chỗ dựa lớn nhất của nhà Mạc. Chỉ do Mạc Mậu Hợp việc. Nếu thấy quân họ đến đây thì chúng ta nên tránh làng cùng chuẩn bị, trương cờ, thanh la, não bạt. Canh Ngày 16/12/1948, Ủy ban Kháng chiến Hành chính Tháng 10/1983, xã Quang Hanh được chia thành 5
bỏ bê chính sự, làm hỏng cơ nghiệp của cha ông, Mạc đi, chớ có đánh nhau với họ, cốt phòng thủ cẩn thận Theo nhiều cuốn phả hệ nhiều dòng họ còn lưu năm bắt đầu đi. Người hai bên đầu tiên gặp nhau ở đâu Liên khu I ra Quyết định số 420-PC/1 “tách khu Hòn xóm, đến tháng 10/1984, tách thành 6 xóm và đến tháng
Ngọc Liễn dù hết lòng hết sức phò tá vẫn không thể là chính; lại chớ nên mời người Minh vào trong nước ta giữ tại gia đình một số tộc họ, dân Sán Dìu ồ ạt di thì đấy là ranh giới hai xã. Gai ra khỏi địa giới tỉnh Hồng Quảng và đặt thành một 2/1987, tách thành 8 xóm, tháng 9/1993, tách chuyển
cứu vãn. Ông đưa tàn quân nhà Mạc về trấn thủ miền mà để dân ta phải lầm than đau khổ, đó cũng là tội lớn cư vào đất Việt cuối triều Hậu Lê, Tây Sơn, nhà Đến ngày phân chia địa giới, dân làng Quang Hanh đơn vị kháng chiến hành chính đặc biệt, gọi là khu đặc thành 10 thôn. Ngày 16/8/2011, Chính phủ ban hành
Đông Bắc và dựng một số thành ngăn chặn quân Trịnh, không gì nặng bằng”. (Đại Việt sử ký tục biên). Nguyễn... Họ vượt qua Hoàng Trúc Cao Sơn (Woòng do địa thế đường sá khó khăn hơn, khe suối và đường biệt Hòn Gai. Tỉnh Hồng Quảng nay lấy lại tên cũ là tỉnh Nghị định số 51/CP về việc thành lập phường Quang
trong đó có thành Quang Hanh. Có người đã kể với Mố Lèng) từ xã Chúc Bài Sơn huyện Hà Cối (nay là xã đất khó khăn nhưng do chuẩn bị tốt đã đi một đoạn Quảng Yên. Khu đặc biệt Hòn Gai đặt dưới quyền kiểm Hanh thuộc thị xã Cẩm Phả. Xã Quang Hanh chính
tôi, tên Quang Hanh được đặt tên là do người chỉ huy Lời dặn dò trước lúc lâm chung là lời thật sâu sắc, Quảng Sơn, huyện Hải Hà) rồi tiến sâu vào các vùng khá dài từ đình Quang Hanh qua lạch nước (từ phường soát trực tiếp của Ủy ban Kháng chiến Hành chính Liên thức trở thành phường Quang Hanh từ ngày 1/9/2011
quân Mạc trấn giữ vùng cửa (Km12 nơi thông ra biển là tâm nguyện cả đời của người trước lúc đi về cõi vĩnh miền Quảng Ninh như Tiên Yên, Ba Chẽ, Vân Đồn, Cẩm Thủy hiện nay) chảy ra tới phía đông thành nhà khu I”. “Khu đặc biệt Hòn Gai (gọi tắt là đặc khu Hòn và các thôn trong phường được chuyển thành khu. Năm
bây giờ). hằng. Di chúc của Mạc Ngọc Liễn được người đương Cẩm Phả... tỏa ra các nơi, sinh cơ lập nghiệp ở nhiều Mạc và gặp dân Cẩm Phả cũng chạy từ đình Cẩm Phả Gai) gồm: Thị xã Hòn Gai, thị xã Cẩm Phả và huyện 2008, UBND tỉnh Quảng Ninh ban hành Quyết định số
Mạc Kính Cung là con trai thứ bảy của Mạc Kính thời cũng như hậu thế ghi nhớ. Ông dám nói ra sự thật, vùng miền khác nhau. (?) đến. Địa giới hai xã Cẩm Phả và Quang Hanh được Cẩm Phả”. Như vậy từ cuối năm 1948, xã Quang Hanh 515-QĐ/UBND sắp xếp lại tổ chức hoạt động của thôn,
Điển là người xã Cao Đôi, huyện Bình Hà (nay là thôn đúng sự thật. Với mọi người Việt từ khi dựng nước đến Ở Cẩm Phả, dân Sán Dìu chủ yếu cư ngụ tại các phân chia tại đó. Theo sổ sách, xã Quang Hanh có địa thuộc thị xã Cẩm Phả, đặc khu Hòn Gai. bản, khu phố trên địa bàn tỉnh, phường Quang Hanh đã
Long Động, xã Nam Tân, huyện Nam Sách, tỉnh Hải nay, tội phản quốc là tội nặng nhất và không có gì gột xã Dương Huy, Cộng Hòa và các phường: Cẩm Thịnh, giới bốn phương: Phía Đông giáp Đông môn thành nhà Ngày 22/5/1955, Chủ tịch nước ra Sắc lệnh số hình thành 17 khu phố cho đến nay.
Dương). Khi cha con Mạc Mậu Hợp thất thế, trong lúc rửa hết. Cẩm Phú, Quang Hanh... Dân khai phá đất hoang, Mạc, phía Tây giáp Hào quai táo mục sơn, phía Nam 221-SL “thành lập khu Hồng Quảng đặt dưới quyền Như vậy, xã Quang Hanh theo như sử sách ghi lại,
con cả của Mạc Kính Điển là Mạc Kính Chỉ thu thập tàn Trước khi nhà Mạc dựng thành Quang Hanh, người sinh sống, lập làng bản, định cư dăm bảy đến vài chục giáp Hàm Thủy, phía bắc giáp đồi núi Bay Màn. Xã lãnh đạo trực tiếp của Chính quyền Trung ương”. Khu nhà Nguyễn sắc phong cho đình Quang Hanh “Sắc
quân chiếm cứ vùng Thanh Lâm và xưng vua ở Nam dân làm nghề biển vẫn thường ghé thuyền lại Cẩm Phả gia đình. Nhà này cách nhà kia khá xa do đất đai ng- Quang Hanh có bốn làng: Làng Đồng lớn “Cao thông Hồng Quảng gồm đặc khu Hòn Gai và tỉnh Quảng chỉ Quảng Yên tỉnh, Cẩm Phả tổng, Quang Hanh xã
Giản thuộc Chí Linh, Hải Dương, lấy niên hiệu Bảo lấy nước ăn uống, sinh hoạt. Họ men theo các lạch hèo kiệt nhưng rộng rãi. son” (từ Công ty chế tạo máy mỏ phường Cẩm Thủy Yên (trừ các huyện Sơn Động, Kinh Môn, Nam Sách, tòng tiền phụng sự Bản cảnh thành hoàng linh ứng chi
Định thứ nhất (1592), Đà Quốc công Mạc Ngọc Liễn nước lợ vào nghỉ ngơi, lấy nước ngọt, sửa chữa thuyền Việc thành lập xã Quang Hanh cũng rất ly kỳ. đến Km7 ngày nay), làng Cũ “Khiu son” (từ Km7 đến Chí Linh). Ngày 2/10/1957, Ủy ban Hành chính khu thần...” thì vào ngày 11/8/1909 đã có xã Quang Hanh.
chạy về phía bắc, tìm thấy Mạc Kính Cung ở Văn Châu. bè, ngư cụ, tránh bão gió những ngày biển động. Họ Những nhân vật lịch sử có công chuyển làng Quang Km10), làng Đại “Thoi son” (từ Km10 đến Km11), làng Hồng Quảng ra Quyết định số 2159-TCCB quy định Điều này phù hợp với Lịch sử Đảng bộ Cẩm Phả đã
Vào tháng 3/1593, Ngọc Liễn lập Mạc Kính Cung làm dừng lại chừng vài ba ngày tới ngót tháng. Tuy nhiên, Hanh từ một cụm dân cư đã thành lập tổ chức xã là Bãi “Pô son” (từ Km11 đến Km13 hiện nay). địa dư các xã thuộc thị xã Cẩm Phả gồm các xã: ghi: Đầu thế kỷ XX, Cẩm Phả là một tổng thuộc huyện
vua, lấy niên hiệu là Càn Thống thứ nhất. để lại dấu ấn sâu sắc đến ngày nay chính là những đơn vị hành chính trong tổ chức chính quyền. Sự kiện Đầu thế kỷ XX, Cẩm Phả là một tổng thuộc huyện Quang Hanh, Tam Hợp, Cẩm Bình, Thái Bình. Xã Hoành Bồ gồm 8 phố và xã: Phố Hà Lâm (sau phiên âm
Lúc này lòng người còn hướng về nhà Mạc, được tin người Sán Dìu. đó có tác dụng lớn lao và tầm quan trọng đánh dấu Hoành Bồ gồm 8 phố và xã: Phố Hà Lâm (sau phiên âm Quang Hanh có bốn thôn gồm: Cái Hanh, Đá Hang, theo tiếng Pạc Và thành Hà Lầm), Mông Dương, Ngã
Mạc Kính Cung lên ngôi, đều dẫn nhau đến quy phục. Sách Đại Nam nhất thống chí phần nói về vùng sự lớn mạnh của Quang Hanh trong tổ chức quản lý, theo tiếng Pạc Và thành Hà Lầm), Mông Dương, Ngã Đình, Áng (bãi phẳng chưa được khai phá, gieo vãi, Hai, Núi Trọc, Vạn Hoa và các xã: Cẩm Phả, Đại Lộc,
Những người nhà Mạc cũng tìm đến và đi vận động các Quảng Ninh hôm nay đã miêu tả khá chi tiết về danh tổ chức sản xuất và đời sống. Những người này được Hai, Núi Trọc, Vạn Hoa và các xã: Cẩm Phả, Đại Lộc, trồng cấy). Quang Hanh.
52 Hạå Long Xuân Ất Tỵ 2025 Xuân Ất Tỵ 2025 Hạå Long 53
Hạå Long
Hạå Long
Xuân Ất Tỵ 2025
Xuân Ất Tỵ 2025