Page 152 - Báo Quảng Ninh - Số Tết Âm Lịch

Nghi lễ lẩu then tại Bình Liêu.
Nghi lễ then giải hạn, cầu phúc
Then là di sản văn hoá diễn xướng của người độc đáo của người Tày

u HUỲNH ĐĂNG
Đến giờ tiến hành lễ lên lầu, đoàn quân then do bà

ra, theo tấm vải màu trắng đến chân cầu thang phía gần
Tày, là phương tiện để có thể giao tiếp được với Then chính dẫn đầu, đi từ chỗ trước bàn thờ, trong nhà
nhà. Sau đó, bà Then chính trèo qua 12 bậc thang lên
thần linh, với đất trời, với thế lực siêu nhiên và lầu, làm một số động tác múa rồi đi xuống chân lầu theo
với sự huyền bí của vạn vật. Do đó, then nghi cầu thang đối diện. Bà lại leo lên lầu từ bên đó rồi lại Nhận lời mời của Hiệp hội Tinh
lễ tồn tại và chiếm một vị trí đặc biệt trong đời xuống chân lầu theo cầu thang bên kia một vài lần. Tiếp hoa Việt Nam (L’Association
sống tâm linh của người Tày. Vào mỗi dịp cuối theo, bà đi theo tấm vải vàng, vòng quanh chân lầu một Parfums du Vietnam) tại Pháp,
năm cũ, đầu năm mới, người Tày Quảng Ninh số vòng rồi leo lên lầu. Trên lầu, bà Then chính cùng một cuối năm 2024, đoàn nghệ nhân
lại làm then nhiều hơn. số bà Then phụ vừa chơi đàn tính vừa nhẩy múa và làm hát then gồm các nghệ nhân,
một số nghi thức cúng bái. nghệ sĩ có uy tín, các nghệ nhân
hen là một loại hình sinh hoạt tín ngưỡng đậm Cuối cùng, bà Then chính và các bà Then phụ phát của nhóm Then đến từ các địa
chất văn hóa dân gian với nhiều loại hình nghi lộc bằng cách tung gạo và bánh kẹo ra xung quanh. phương Lạng Sơn, Thái Nguyên,
lễ Then cho các mục đích khác nhau như: Lẩu Người dân và khách tham quan đứng ở phía dưới hò reo Quảng Ninh đã có chương trình
Then (Then cấp sắc, Then khao quân), then tìm mọi cách để hứng gạo và kẹo bánh do các bà Then
T cầu an, then chữa bệnh, Then cầu sức khỏe, tung ra. Đám đông hò reo vui vẻ khi được các bà Then trình diễn ấn tượng tại Pháp. Là
then chúc tụng, then cầu con (xò lụ), mừng con nuôi (kin tung gạo, kẹo về phía mình. Đặc biệt, không ai trong số một nghệ nhân trình diễn Then
pang), cúng lễ đầy tháng, cúng lễ thôi nôi, cúng lễ trưởng họ cúi xuống nhặt lộc rơi trên mặt đất vì cho rằng những trong chuyến đi đặc biệt ấy, anh
thành, cúng vía, cũng giải hạn. con kiến, chuột, chim, các loại gia súc, gia cầm do các Tô Đình Hiệu, cán bộ văn hóa
Then nghi lễ được người Tày Quảng Ninh gọi là lẩu Then, gia đình quanh đó cũng bình đẳng như người, cũng có huyện Bình Liêu, rất tự hào vì
thường tổ chức vào dịp đầu năm. Nếu ở các dân tộc khác quyền thụ lộc. được đem vốn di sản quý báu
thầy cúng là đàn ông, thì thực hiện các bài cúng của dân tộc Nếu theo đúng phong tục cổ truyền thì mỗi bậc cầu của cha ông mình đến với bạn
Tày Quảng Ninh là phụ nữ, được gọi là bà Then. Trong một thang đều được buộc kèm một lưỡi dao quay ngược lên. bè quốc tế.
loạt nghi lễ ban đầu, các bà Then mặc một loại y phục màu Những bà Then lên, xuống lầu họ đều phải bước qua các
chàm đen được cắt may theo kiểu trang phục dân tộc truyền lưỡi dao này. Vì vậy, chỉ có những bà Then đủ trình độ
thống cùng khá nhiều đồ trang sức (vòng cổ, vòng tay...). và can đảm mới có thể thực hành nghi lễ này. Tuy nhiên,
Sau đó, các bà Then thay một bộ trang phục khác, là để tạo điều kiện cho những người tham gia, khách tham
áo dài và khăn nhiều màu sắc và hoa văn trang trí hơn. quan cùng lên lầu, hiện nay lưỡi dao thật được thay bằng
Cuối cùng, họ đội thêm lên đầu một chiếc mũ chỉ gồm lưỡi dao gỗ không nguy hiểm gì đối với đôi chân của
một vòng vải màu đỏ (có hoa văn nhỏ màu trắng và xanh). người leo.
Mặt ngoài của mũ được trang trí rất khác nhau giữa các Mỗi lần lên lầu, người dân và du khách có thể cầu
bà Then, nhưng đều có các hình tam giác cân, đỉnh nhọn mong những điều tốt đẹp cho gia đình, người thân và bốc
hướng lên phía trên, tương tự loại mũ dành cho các nhà một ít gạo trong túi để sẵn ở đó mang về nhà. Người ta
sư và có các tua vải dài (một số tua cùng màu, một số tua quan niệm rằng mang “gạo lộc”, “gạo trời” đó về nhà cho
khác màu với mũ) thả xuống phía lưng. Số tua thể hiện vào thùng gạo của gia đình trộn đều để nấu ăn thì gia
bản lĩnh, trình độ, vị trí của người đội mũ. Hầu hết các bà đình sẽ được no đủ, mạnh khỏen
Then là học trò của bà Then chính đội mũ có 5 dải. Mũ của
bà Then chính có số dải nhiều hơn, chồng lấp lên nhau,
khó có thể đếm hết cho được.
Về nhạc cụ, người Tày Quảng Ninh sử dụng đàn tính
và chùm xóc nhạc. Riêng người Tày Bình Liêu sử dụng
thêm chiếc chuông nhỏ và đàn tính 2 dây thay vì 3 dây
như ở nơi khác.
Thêm nữa, then nghi lễ của người Tày Quảng Ninh lại
có tục lên lầu rất thú vị và khác biệt trong khi nhiều nơi
không có. Lầu được dựng cao hơn so với mặt đất chừng
3,5-4m, với 2 cầu thang lên xuống ở 2 đầu. Mỗi cầu thang
có 12 bậc, tượng trưng cho 12 nghi lễ chính của lễ lẩu
Then. Diện tích mặt lầu phía trên chừng 3m .
2
Các bà Then làm nghi lễ cúng cầu an đầu năm mới. Bà then chuẩn bị hành lễ.

Nghi lễ lẩu Then khao binh tại gia đình bà then Hà Thị Nin ở Hát then dưới mái đình Lục Nà, xã Lục
thôn Ngàn Vàng Dưới, xã Đồng Tâm. Hát then dưới mái đình Lục Nà, xã Lục Hồn huyện Bình Liêu. Hồn, huyện Bình Liêu.

150Quảng Ninh Xuân Ất Tỵ 2025