Page 104 - Văn Nghệ Phú Yên

Chỉ dẫn hàng hải hay hải tiêu (balin) là điểm định vị đối với tàu thuyền
đi trên biển. Phú Yên thuộc duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam nằm trên lộ
trình xuyên Biển Đông theo tuyến dọc ven bờ bán đảo Đông Dương nối liền
Ấn Độ - Malacca với Trung Hoa - Nhật Bản. Sau cap Varella/mũi Nại, tàu
thuyền sẽ tiếp cận pullo Gambir/cù lao Xanh và pullo Canton/cù lao Ré rồi
hướng thẳng về phía bờ biển Trung Hoa và ngược lại. Do vậy, cùng với Bình
Định và Quảng Ngãi, các chỉ dẫn hàng hải trên vùng biển và bờ biển Phú Yên
có ý nghĩa đặc biệt quan trọng mà chặng ngang qua hải phận Tuy Hòa xưa
nằm trong số đó.

Tập tài liệu chép tay nhan đề Adverncias para a navegacão da India - Roteiros
(Những tài liệu giới thiệu về ngành hàng hải ở Ấn Độ - Các tập hải đồ) mà thời
gian biên soạn được xác định trong khoảng từ năm 1565 cho đến nửa sau thế
kỷ XVII, được viên hoa tiêu Franoisco Pires người Bồ Đào Nha sưu tập và chú
giải đã tiếp cận vùng biển và bờ biển giáp ranh giữa Đại Việt, nếu chưa gọi là
xứ Đàng Trong, với Champa tương đối rõ nét.
Hải đồ số 1 với niên đại 1565, và như vậy Phú Yên vẫn còn nằm trong
lãnh giới Champa, cho biết đường đi theo hướng Malacca - Trung Hoa tính
từ mũi Varella: “… đây là một ngọn núi cao, và khi anh đến gần nó thì anh
sẽ trông thấy trên đỉnh núi có một tảng đá với hình thù của một núi đá linh
thiêng (Varella)… đến đây những người đi biển Trung Hoa thường tìm lên để
lễ bái (…) Khi anh đến gần Varella ở phía Bắc thì anh sẽ thấy một vịnh có cát
và như vậy là anh có thể ghé vào bờ nếu trời yên tĩnh và kiếm được nước ngọt
vì ghé tàu thuyền vào đó là có sự bảo đảm an toàn” . Thực tế, đỉnh Varella
(1)
nằm ở vĩ tuyến 12 54’ mà chếch về phía Bắc có điểm lấy nước ngọt nhưng hải
0
đồ lại không chỉ định rõ nó thuộc về cửa Đà Nông hay cửa Đà Lãng/Đà Rằng.
Tuy nhiên, xét về chiều dài, độ dốc và lưu lượng, dòng sông Ba đổ ra cửa Đà
Rằng đều vượt gấp nhiều lần so với sông Bàn Thạch đổ ra cửa Đà Nông, do
đó lượng cát bồi trên vùng bờ biển cũng theo đó tỉ lệ thuận. Nhà khảo cổ và
nghiên cứu nghệ thuật Champa người Pháp Henri Parmentier chứng thực
đoạn bờ biển ngang với cửa sông Đà Rằng vào cuối thế kỷ XIX như sau: “…con
sông [Đà Rằng], do dòng chảy của nó mang ra biển hàng năm rất nhiều cát,
nên đã phủ lên bờ biển ở hai bên thành những cồn cát sáng loáng” . Những
(2)
trang khảo tả đầu tiên trong sách Xứ An Nam của Trưởng Sở Giáo dục Trung
Kỳ B. Bourotte bổ túc thêm ấn tượng về những bãi cát bồi trên dải bờ biển
này: “Ở cửa sông Đà Rằng thấy có nhiều đụn cát và muối, rồi đến mũi Varella
với những phiến đá màu tím đang đặt chân xuống vùng biển trong xanh…”;
hay “…ngày trước, bến đò ngang ở đây phải mất hai giờ để đi qua đoạn sông

98 VĂN NGHỆ PHÚ YÊN