Page 19 - Trí thức Phú Yên

Xuân
Nghieân cöùu trao ñoåi ẤT TỴ

mắt của quan Pháp ở Đông Dương thấy thế thì chỉ nhìn Pháp tìm lời nói quanh co, không chịu bồi thường. Chủ
nhau cười, vì họ cho rằng người nước Nam mọi rợ như ruộng không biết làm thế nào, năm tới chỉ biết dựa vào
trâu ngựa, ta tùy ý đâm chém. Loại tệ hại còn quá hơn tập quán cày cấy cũ. Đến vụ thu hoạch, người Pháp lại
(2)
là các ty sở nhàn rỗi không việc” . Rõ ràng, với trình độ đến nơi chia phần, có kẻ đã cưỡng bức chia hai phần ba
dân trí cao hơn và nhờ vào sự phẫn nộ của công luận, hoa lợi. Sự việc được kiện lên tòa án, tòa phán rằng: chi
chính quyền thực dân trên đất Nam Kỳ buộc phải thực phí của cục cai thầu đã quá nhiều, theo lý thì phải chia
thi công lý đối với người dân bản xứ, dù chỉ dừng lại ở hoa lợi, và bác bỏ đơn. Người Pháp cưỡng ép chia một
mức độ sơ thiểu. nửa hoa lợi rồi mang đi. Người Nam góp cổ phần chẳng
biết đòi ở đâu, chỉ biết kêu khổ mà thôi” . Trong trường
(3)
2. Ở lĩnh vực Canh nông, tình tệ nhũng nhiễu, lừa hợp này, lợi dụng sự yếu thế của dân cày, các cai thầu và
đảo, bức hiếp nông dân xảy ra khá phổ biến. Sự việc quan Pháp không những gây ra nạn thất thu mùa màng
được tác giả minh chứng như sau: “Ruộng đất ở Nam mà còn ngang ngược cưỡng bức chiếm đoạt thành quả
Kỳ rất thiếu công trình thủy lợi, hàng năm vụ hè phải lao động của họ.
gieo giống lúa cạn, thường thất thu, nông dân rất khổ, 3. Cục Cảnh sát gây ra hậu quả chết người đối với dân
nay thấy người Pháp công bằng trù liệu như thế [Phàm Nam Kỳ trong nhiều sự vụ, tuy nhiên tòa đã không xử
ruộng đồng hàng năm tùy theo vụ cày cấy cần lượng thành án, như trường hợp xảy ra cùng lúc với xứ Bắc Kỳ
nước bao nhiêu đều do cục Thủy xa cai thầu dẫn nước như sau: “Mấy năm trước đây, ở thành phố Hà Nội, cảnh
vào ruộng, nếu quá vụ mà không có nước đến nỗi mất binh Pháp đánh chết hai người, án này do quan Pháp xét,
hoa lợi, đều do cục này bồi thường, còn như chủ ruộng chưa kịp phán xét thì có cái án người của cục Thương
hàng năm nhận cần trả cho cục này mỗi mẫu bao nhiêu chính giết người vô tội ở hạt Gia Định, họ bèn tha bổng
tiền, nếu không thì một vụ mai mốt thu hoạch được bao luôn” . Chắc chắn tòa án Bắc Kỳ đã lấy việc ở Nam Kỳ
(4)
nhiêu hoa lợi, chia ra lấy một phần ba hoặc một phần làm thông lệ cho sự bất chấp luật pháp của mình. Hoặc
tư nộp cho cục này…], ai mà không vui lòng nghe theo. như trường hợp cục Cảnh sát công nhiên đánh tráo tội
Họ tranh nhau góp cổ phần, ký khoán ước, chẳng lẽ trạng rằng: “Lại năm ngoái, ở Chợ Lớn Nam Kỳ có một
nào lời khoán ước của người Pháp đều là lời nói suông người Nam bị can tội vì có người phát giác có dính đến
sao? Trong ba, bốn tháng lượng nước chảy về không đủ việc quyên tiền lập hội, cảnh binh bắt đánh đập thành
năm mươi mẫu, ruộng đất còn lại phải ngồi chờ nước thương rồi đưa vào bệnh viện, hôm sau thì chết, lại đổ
mãi chẳng có gì, tất cả đều như cũ, lúc ấy lại quá thời vụ, do bệnh mà chết. Việc đánh người độc hại đến chết ấy,
(5)
không thể cày cấy được, liền đến cục chất vấn, người người Nam và người Pháp ai mà không biết” .

Cảng Vũng Lấm vào nửa đầu thế kỷ XX. Ảnh: Tư liệu

Số 25 tháng 12/2024 17