Page 18 - Trí thức Phú Yên

Nghieân cöùu trao ñoåi

CÁO TRẠNG CỦA NGƯỜI DÂN THUỘC ĐỊA NAM KỲ

VÀ NAM TRUNG KỲ QUA ĐÔNG DƯƠNG CHÍNH TRỊ LUẬN

NGUYỄN LỤC GIA

Liên quan trực tiếp đến miền Nam Trung Kỳ, “Đông Dương chính trị luận” có đề cập bốn loại tệ; trong đó,
khi bàn về tệ Thương chính, Phan Châu Trinh nêu lên trường hợp sở này tùy tiện bắt giam người vô tội, nghĩa
là bắt giam người chẳng liên quan gì đến việc Thương chính. Tác giả cho biết sự vụ xảy ra tại thương cảng Vũng
Lấm thuộc tỉnh Phú Yên mà bản thân ông là nạn nhân.
Nhân sắp tới 100 năm với ấn bản đầu tiên (1925 -
2025), chúng tôi xin giới thiệu một số nội dung cốt lõi
trong kiệt tác luận lý chính trị này.

Dẫn nhập
Đông Dương chính trị luận (Bàn về chính trị ở Đông
Dương) là tác phẩm chính trị hoàn chỉnh của Nhà Cách
mạng Dân tộc chủ nghĩa Phan Châu Trinh vào đầu
(1)
thế kỷ XX. Tác phẩm có sự bổ khuyết đáng kể đối với
hai trước tác nhan đề Trung Kỳ điền thổ thuế ngạch hà
trọng thủy mạt chi tình hình (Tình hình đầu đuôi về sự hà
khắc của ngạch thuế ruộng đất ở Trung Kỳ) và Trung Kỳ
Dân biến thỉ mạc ký (Hồi ký Phong trào Dân biến ở Trung
Kỳ), trong đó nội dung đề cập đến bốn loại tệ hại bao
quát của thực trạng xã hội Đông Dương, gồm tệ dùng
người, tệ trong các cục - các ngành, tệ của tô thuế và
tệ của sưu dịch.
Đã hơn trăm năm Phong trào Dân biến, hay thường Chân dung Nhà Cách mạng Phan Châu Trinh. Ảnh: Tư liệu
được gọi là Phong trào Duy Tân nổ ra (1908) mà lãnh tụ
Phan Châu Trinh là người đóng góp nổi bật, chúng tôi của cục Thương chính hạt Gia Định giữa ban ngày tự
cập nhật một số sử liệu hiếm hoi về xứ Nam Kỳ và miền tiện đột nhập vào trong nhà người ta tự tiện kiểm soát,
Nam Trung Kỳ, trích thuật từ Đông Dương chính trị luận. hương chức trong xã nghe có việc bèn đến hỏi, thì bị
Xứ Nam Kỳ người Pháp bắn chết một người, bắn bị thương một
Tệ trong các cục, các ngành bao gồm sáu loại: tệ của người. Sự việc trình lên tòa án, quan thẩm phán chỉ mời
cục Thương chính, tệ của Lục lộ, tệ của Canh nông, tệ người Pháp đến hỏi qua loa rồi cho về. Nhà báo người
của cục Cảnh sát, tệ của lính khố xanh và quan Pháp, tệ Pháp ở Đông Dương, George đã tranh biện người Pháp
của quan Y tế chủng đậu. ở Đông Dương, tỏ ra có ít nhiều công tâm, đã bất bình
nổi giận. Quan cai trị người Pháp không biết làm sao
Xứ Nam Kỳ được đề cập trực tiếp với bốn loại tệ là được mới chịu cấp tiền tuất mấy trăm đồng cho hai
Thương chính, Canh nông, cục Cảnh sát, lính khố xanh người, để mong cho qua việc. Nhưng cũng may sự việc
và quan Pháp. ấy đã xảy ra ở bổn hạt Gia Định, nhiều người tai mắt đều
1. Về tệ Thương chính, tức tệ của việc hành chính nghe thấy, không thể giấu diếm cho được cho nên mới
về thương mại hoặc của Sở Thương mại/Sở Quan thuế, chịu bỏ ra ít tiền tuất; nếu như ở một địa hạt xa xôi nào,
ngoài sự dùng không đúng người hay bắt ép dân mua hoặc ở các tỉnh của hai xứ Trung Kỳ, Bắc Kỳ thì chẳng có
rượu (tửu chính), Phan Châu Trinh còn tố cáo việc kiểm ai đoái hoài vậy. Cùng những sự việc như vậy, mà xem
soát, bắt bớ tùy tiện, gây thương tích hoặc bắn chết xét với con mắt công bình của người ở nước Đại Pháp
người vô lý. Tác giả cho biết: “Cách đây mấy năm, người thì đều thấy mọi điều là trái với công lý; nhưng với con

16 Số 25 tháng 12/2024