Page 58 - Người Làm Báo Phú Yên

Trong ký ức của ông Rơ O Thư (xã Phước Tân, TẾT XƯA - TẾT NAY
huyện Sơn Hòa, Phú Yên), ngày trước khi mùa
màng thu hoạch xong, bà con đồng bào Chăm
bắt đầu vào mùa nghỉ ngơi và chuẩn bị ăn cái
tết riêng của mình. Điều đặc biệt là các lễ hội của CỦA ĐỒNG BÀO CHĂM
bà con dàn trải nhưng cũng rơi vào tết Nguyên
đán của người Kinh. PHÚ YÊN CAO VĨ NHÁNH
hi hạt thóc cuối cùng đã được đưa về kho
Kthì tiếng cồng chiêng bắt đầu vang vọng
khắp núi rừng, cả ngày lẫn đêm. Thời điểm ấy bắt
đầu diễn ra lễ mừng lúa mới với ý nghĩa tôn vinh
hạt lúa của Giàng ban cho dân làng và tết đổ đầu.
Theo ông Thư, cái tết lớn nhất của người Chăm
phải kể đến là tết đổ đầu. Tết thường được tổ chức
khoảng từ 25-30 tháng Chạp âm lịch. Ai không kịp
cúng đổ đầu sẽ bị xui cả năm. Mâm lễ thường là
bánh trái, hoa quả, trầu cau, con gà trống thật to
luộc chín, nồi cơm gạo lúa mới, ché rượu cần thật
ngon và các dụng cụ sản xuất như rìu, gùi, cuốc,
nỏ... đặt ngay ngắn bên cạnh. Ông chủ lễ, thường
là cụ cao niên uy tín trong làng vừa khấn vừa bốc
một nắm gạo vãi lên mời Giàng về tiễn năm cũ
mừng năm mới, cảm ơn Giàng giúp đỡ nên dân
làng mới có mùa màng bội thu, được no cái bụng,
được nhà mới khang trang, đuổi cái nghèo đi. Nắm
gạo thứ hai vãi lên tứ phía mời thần núi, thần sông, Nghi thức cầu cho mưa thuận gió hòa của người Chăm. Ảnh: VĨ NHÁNH
mời ông bà, tổ tiên về cùng chứng giám. Tiếp theo,
người chủ lễ lấy chén rượu có pha sẵn tiết gà tươi Trong niềm tin của bà con, thần lửa như người chăm lo cho sự sống gia đình,
đổ một vài giọt lên đầu, lên trán gia chủ rồi tiếp đến là vị thần may mắn luôn bảo vệ con người”.
các thành viên trong gia đình với mong muốn cầu Khi mùa xuân bắt đầu ngấp nghé trước ngõ, chúng tôi về xã Sơn Phước
chúc năm mới mạnh khỏe, sau đó lại tiếp tục “đổ (huyện Sơn Hòa, Phú Yên) để tìm hiểu về cách thức ăn tết của người Chăm
đầu” cho từng con bò, con heo trong chuồng, đổ hiện nay thì rất may được gặp Mí Thanh, một người Chăm ở thôn Ma Gú. Chị
đầu cho từng bậc thang, ché rượu, từng cái cày, cái nhiệt tình chia sẻ, khi công việc nương rẫy đã xong, cũng như bao nhiêu gia
rựa đã cùng gia đình lên rẫy, giúp gia đình có được đình bà con người Chăm khác, gia đình chị xúng xính đi chợ huyện để mua
cuộc sống no đủ. Ông lý giải: “Theo cách nghĩ của sắm những vật dụng cần thiết cho gia đình. Sau đó, tầm 25 tháng Chạp trở
người Chăm, đây là cách tạ ơn Giàng, thần linh đã đi mọi người ai cũng chạy đua với thời gian để hoàn tất những công việc
cho mình sáng cái đầu, mạnh đôi chân, khỏe đôi cuối cùng chuẩn bị đón năm mới. Người thì lo sửa soạn, trang hoàng nhà
tay làm ra thật nhiều lúa gạo, của cải. Xong lễ, gia cửa, người thì lo làm các loại bánh, các loại chả ăn tết. Chị cho biết, ở đây gia
đình cùng với xóm làng quây quần bên nhau, mời đình khá giả thì làm con heo, gia đình kinh tế eo hẹp thì góp tiền cùng một
nhau rượu cần, chuyện trò, chúc mừng kết quả lao số gia đình khác mua heo xẻ thịt chia nhau, làm mâm cơm cúng ông bà tổ
động một năm đã qua”. tiên. Trong ba ngày tết, người lớn thì qua lại thăm hỏi, chúc tết, những đứa
Mùa tết của người Chăm chỉ thật sự kết thúc trẻ thì háo hức mặc những bộ đồ đẹp nhất đi chơi tết.
bằng việc tổ chức lễ cúng sức khỏe cho những con Mang theo trăn trở về những khác biệt trong cách thức đón tết xưa - tết
vật nuôi trong gia đình. Trong tâm thức họ, vật nuôi nay của bà con Chăm đến gặp ông Ka Sô Lộc ở thôn Tân Hòa, xã Sơn Phước
trong nhà như những người bạn. Thiếu chúng, con (huyện Sơn Hòa, Phú Yên), một người khá am tường về văn hóa Chăm thì
người sẽ cô đơn, bé nhỏ biết bao trước thiên nhiên được ông lý giải, những năm gần đây, các lễ cúng đặc trưng của người Chăm
bao la rộng lớn. mai một dần. Hiện nay, cộng đồng bà con Chăm ở Phú Yên hầu như ăn tết
Nói về văn hóa ba ngày tết của người Chăm, Nguyên đán như người Kinh. Ông nhận định, đứng từ góc độ văn hóa, đây
nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Ka Sô Liễng cho có thể xem là sự giao thoa văn hóa, biểu hiện của tinh thần đoàn kết giữa
biết: “Trong tư duy ngày trước của bà con ở đây, tối các dân tộc anh em.
giao thừa họ thường chăm chú lắng nghe âm thanh Như vậy có thể nói, tết trong tâm thức văn hóa của người Việt không chỉ
của thú rừng để biết được năm đó vận mệnh của để vui chơi, để ngơi nghỉ mà còn là lúc con người trở về với nguồn cội, trở về
buôn làng như thế nào. Nếu là tiếng cọp gầm thì với những giá trị văn hóa truyền thống. Đón tết cùng bà con người Chăm với
biết năm đó tốt, nghe có con nai bép thì năm đó những phong tục, tập quán độc đáo, thú vị xưa và những tiếp biến văn hóa
xấu. Người Chăm đến nay vẫn lưu truyền phong hôm nay chúng ta sẽ càng thấy yêu hơn những sắc màu văn hóa của cộng
tục giữ cho bếp lửa rực hồng trong đêm giao thừa. đồng các dân tộc Việt Nam trong dòng chảy văn hóa Việt Nam q

56
Xuân ẤT TỴ