Page 66 - Tạp Chí Văn Nhân

NGHIÊN CỨU - PHÊ BÌNH - SƯU TẦM

sỹ xuất thân; Ngô Tri Tri đỗ đồng Tiến sỹ Và trong “Đại Việt sử ký toàn thư” còn
xuất thân. có đoạn ghi: “Họ Mạc tiếm ngôi từ năm
Thi Hội do họ Mạc mở- Đây là khoa Đinh Hợi (1527) Mạc Đăng Dung tự xưng
thi Hội cuối cùng của triều Mạc, cho Hoàng Đế đặt niên hiệu là Minh Đức năm
Phạm Hữu Năng người Cẩm Sơn huyện thứ nhất, truyền ngôi 5 đời, đến năm Nhâm
Cẩm Giàng Hải Dương cùng 3 người đỗ Thìn (1592) Mạc Mậu Hợp bị bắt. Lại tiếp
Tiến sỹ xuất thân; 13 người đỗ đồng Tiến từ năm Quý Tỵ (1593) Hùng Lê Công tự
sỹ xuất thân. xưng Khang Hựu năm thứ nhất cho đến
Tháng 3 năm 1594 Tiết chế Trịnh khi chết, trước sau là 67 năm; cho nên
Tùng sai thợ xây dựng cung điện xong có lời sấm “Họ Mạc được năm Hợi, mất
trong một tháng và tháng 4-1594 đón năm Hợi” xem Đăng Dung cướp ngôi năm
đức vua cùng triều đình nhà Lê từ Vạn Đinh Hợi, đến Mạc Mậu Hợp mất nước
Lại- Lam Sơn Thanh Hóa về kinh thành năm Quý Hợi quả có ứng nghiệm”. (Năm
Thăng Long. Quý Hợi - 1623 Mạc Mậu Hợp bị nhà Lê
Một vài ý kiến có nêu năm Giáp Ngọ bắt và giết chết. Đại Việt sử ký toàn thư
(1594) nhà Mạc do Mạc Kính Cung, Mạc quyển III. Tr.170.Nxb Khoa học xã hội-
Kính Khoan chạy lên chiếm giữ Lạng Sơn Hà Nội-1998).
có cho mở khoa thi Hội và cho nguyễn Thị Trong 67 năm tồn tại, đa phần là
Duệ (Nguyễn Thị Ngọc Toàn) giả trai đỗ những năm không yên ổn nhưng họ Mạc
đầu, trở thành Nữ Trạng nguyên duy nhất trên cương vị trị vì Bắc triều luôn quan tâm
của Đại Việt ? Việc này tôi không thấy ghi tới việc học và tổ chức tới 22 khoa thi Hội,
trong chính sử, nhất là trong Đại Việt sử lựa chọn được 42 Tiến sỹ cập đệ. (Tương
ký toàn thư. Trong Lịch triều Hiến chương đương danh hiệu Trạng Nguyên của các
loai chí mục Khoa mục chí cũng không triều trước), 73 Tiến sỹ xuất thân và 338
thấy sử gia Lê Huy Chú điểm ghi. đồng Tiến sỹ xuất thân. Cộng ba học vị là
Sau kỳ thi Hội năm Nhâm Thìn (1592) 453 người có học vấn cao; Nhiều người
là thời kỳ nhà Mạc suy tàn, phải rời bỏ trong số Tiến sỹ cập đệ và Tiến sỹ xuất thân
kinh thành Thăng Long tới chiếm giữ các thực sự là bậc hiền tài của đất nước.
nơi như Bắc Giang, Hải Dương, Móng Cái Trong hoàn cảnh chiến tranh giữa Bắc
và các tỉnh biên giới phía Bắc vì luôn phải triều và Nam triều xảy ra liên tục nhưng họ
lo chống lại những đội quân tiễu phạt của Mạc vẫn quan tâm tới sự học nói chung và
triều Lê - Trịnh do Tiết chế Trịnh Tùng chỉ mở các khoa thi Hội nói riêng, phải chăng
huy nên không thể nghĩ tới việc cho mở là để tạo nên một đội ngũ quan lại có học
khoa thi Hội vào năm 1594. để phò tá sự tồn tại của triều Mạc ? Đội
Tháng 7 năm Giáp Ngọ (1594) khi ngũ quan lại đó ra sao thì trong sớ: “6 điều
Mạc Ngọc Liễn sắp lâm chung có di chúc đáng sợ” của Trạng nguyên Giáp Hải đã
để lại khuyên Mạc Kính Cung “Nay khí nêu rõ.
vận nhà Mạc đã hết, họ Lê lại phục hưng, Nhưng dẫu sao một triều đại luôn
đó là số trời...” (Đại Việt sử ký toàn thư, quan tâm tới sự học vẫn là một việc làm
tập III, tr.189-NXB KHXH-HN-1998). hữu ích, hậu thế không nên lãng quên.

VĂN NHÂN SỐ 158+159 NĂM 2025 65