Page 30 - Người Hà Nội

Tết Nguyên đán còn được gọi là Tết Cả. Đã có
nhiều huyền thoại, truyền thuyết, truyện cổ
dân gian xưa phản ánh nguồn gốc của Tết Cả
mang tính thuần Việt như “Truyện Lang Liêu”
(hay còn gọi là “Sự tích bánh chưng, bánh dày”),
“Sự tích Táo Quân”, “Sự tích cây nêu”,… Và trong
lịch sử hàng nghìn năm qua, Tết Cả không ngừng
duy trì và củng cố mối liên kết tình cảm giữa
các cá nhân, gia đình và đất nước, đồng thời
Tết Việt đóng vai trò quan trọng trong sự tiếp nối
của nền văn minh nông nghiệp.

dưới góc nhìn di sản

NGUYỄN THỊ TÔ HOÀI

ết Cả là sự kiện đánh dấu “Kết thúc một ngoài nghi thức lễ tiễn và đón các vị quan Ngoài các phong tục vào những ngày cụ
chu kỳ nông nghiệp cũ để mở màn cho Hành khiển tại gia đình còn có cả nghi thức thể, còn có các biểu tượng văn hóa và sự kiện
một chu kỳ mới” (GS.TS Trần Quốc cầu cúng Thổ Thần, Thổ Địa ở các khu xóm và thú vị khác liên quan đến Tết Cả. Nhiều lễ kỷ
TVượng). Về mặt tinh thần, Tết còn là sự lễ tế Thành hoàng ở làng xã. Vào trước giờ Tý, niệm, lễ hội truyền từ thế hệ này sang thế hệ
bùng nổ của cái đẹp, của màu sắc, âm thanh… các xóm bày lễ ở miếu Thổ Thần, các thôn làng khác được thực hiện trong dịp Tết. Tiêu biểu
Thuở xưa, từ đầu tháng Chạp trở đi dù trong bày lễ ở đình, chùa, đền, miếu, am, phủ để tế lễ. như lễ hội khai bút, lễ động thổ, lễ hội xuân ở
hoàn cảnh nào thì các gia đình cũng đều quan Trước giao thừa, nhiều người đi lễ chùa, các làng xã, lễ hội gò Đống Đa ở Hà Nội…
tâm sửa soạn chuẩn bị đón Tết. Ở nông thôn đền, miếu. Khi về nhà mang theo vài ba nén Truyền thống ẩm thực Tết cũng đóng góp rất
xưa, có tục thay đầu rau nặn bằng đất mới, dùng hương đã thắp gọi là hương lộc, cắm vào bát nhiều vào nền văn hóa ẩm thực Việt Nam với
nước ngũ vị vẩy trên ban thờ, dưới bếp, trên nhà hương ông Công, ông Táo cho có lộc. Có người rất nhiều món ăn mang đặc trưng của ngày Tết
để tẩy uế. Tháng Chạp, chợ phiên càng về cuối bẻ một cành lá đem về làm lộc. Theo tục cũ thì như: bánh chưng, bánh tét, canh măng miến,
năm càng thêm đông vui với nhiều loại hàng kiêng ra khỏi nhà vào lúc giao thừa, ai đi đâu giò, chả, nem, thịt đông… tất cả các món ăn đều
hóa. Người lớn dù bận đến mấy vẫn dành thời cũng phải về nhà trước giờ Tý (23 giờ). mang đến những điều tốt đẹp nhất cho những
gian đưa trẻ nhỏ đi chợ mua tranh, tò he, lợn đất, Vào ngày cuối năm, các gia đình lo nhờ người thân yêu trong gia đình vào dịp Tết.
cắt tóc và mua quần áo mới… người xông nhà, xông đất. Người được mời đến Theo TS. Nguyễn Hùng Vỹ, Tết còn có “một
Theo phong tục cổ truyền thì dịp Tết Cả có xông nhà phải là người hợp tuổi, tính tình xởi công lao vô cùng quan trọng trong việc xây dựng và
nhiều lễ thức, được khởi đầu từ ngày 23 tháng lởi, mạnh khỏe, có khi là một bé trai kháu tồn tại một quốc gia Việt Nam thống nhất. Tết tạo
Chạp (ngày ông Táo lên chầu trời). Vào ngày khỉnh, nhanh mồm miệng. Có người đi lễ đền, nên một biểu tượng hội nhập và khẳng định tính
này, mọi nhà đều sắm sửa lễ cúng tiễn ông Táo. lễ chùa rồi chủ động về xông nhà mình luôn. cộng đồng quốc gia và điều đó đã diễn ra liên tục suốt
Lễ vật thường là trầu, rượu, vàng hương, hoa Ngày Tết, nhà nào dù túng bấn đến đâu chiều dài lịch sử. Đó là sự đồng thuận rất tự nhiên về
quả… Những nhà có điều kiện thì có xôi, gà cũng cố lo sửa soạn cơm rượu, bánh trái, khi có văn hóa trong đó có đóng góp vô song của Tết”.
hoặc làm cỗ để cúng gia tiên. Trong các đồ lễ người đến chúc Tết vào bất kỳ lúc nào cũng cố Ngày nay, văn hóa, phong tục Tết cũng có
thường không thể thiếu cá chép, những nhà mời ăn uống để lấy may. Đặc biệt, ngày Tết thay đổi. Nhiều gia đình lựa chọn dịp nghỉ Tết
khá giả còn mua cả đồ mã để cúng. Chiều 30 không được nói điều gở, không được gây sự, để đi du lịch. Song với tâm thức Tết là sum họp,
Tết, các gia đình hối hả chuẩn bị những công không được cãi nhau và phải thể hiện sự kính đoàn tụ thì có đi cũng là đi cùng gia đình, người
việc cuối cùng để đón năm mới, trong đó có trên nhường dưới, biếu quà người già, lì xì em thân để không sum vầy ở quê thì sum vầy ở
việc dựng cây nêu. Nhiều nhà còn buộc cành nhỏ..., tất cả tạo ra một ứng xử mẫu mực của lối một nơi khác; không sum vầy, cộng cảm với
đa, lá dứa ngoài đầu ngõ hoặc dắt lên mái nhà, sống tử tế. Đó cũng là cơ hội để thực hành tập cộng đồng này thì sum vầy, cộng cảm với một
dùng vôi bột vẽ hình cung, nỏ hoặc các hình dượt một lối sống lễ nghĩa. cộng đồng khác. Đó chính là tính bền vững của
thù kỳ dị để trừ ma quỷ. Thuở trước, vào trước Đến ngày mồng ba hoặc mồng bốn Tết, con tinh thần cộng cảm, đoàn kết, là di sản văn hóa
lễ Trừ tịch phải lo những việc như chuẩn bị cháu tập trung về từ đường chi hoặc gia đình tinh thần hình thành nên những truyền
đèn dầu cho chu đáo, lại hỏi người trong nhà trưởng nam để hóa vàng rồi cùng ăn uống. thống tốt đẹp của con người Việt Nam.
xem có mượn của ai thứ gì thì mang trả, sợ Từng gia đình riêng cũng có mâm cơm làm lễ Cho dù nhiều phong tục ngày Tết đã biến
sang ngày mồng một họ đến đòi thì bị “dông”. hóa vàng cho Thổ Công, Thổ Địa và kết thúc đổi theo vòng xoáy của cơ chế thị trường
Cũng như vậy, nợ nần ai phải lo trả, nếu không ba ngày Tết. Mọi công việc làm ăn trong một nhưng những phong tục tốt đẹp là di sản văn
trả được cũng mang lễ đến xin khất nợ. năm mới lại bắt đầu, ai nấy đều tìm chọn ngày hóa trong Tết Cả sẽ còn được truyền lưu mãi
Gần giờ Tý, các gia đình làm lễ tiễn quan giờ tốt để xuất hành hoặc chọn làm một công mãi, bởi nó là sự tích tụ của văn hóa, mang đậm
đương niên Hành khiển năm cũ, đón quan việc theo nghề nghiệp của mình để cầu mong tố chất nhân văn trong đời sống của dân tộc
Hành khiển năm mới. Trong đêm trừ tịch, sự may mắn, thành đạt. Việt Nam.