Page 138 - Văn Nghệ Bình Định

vào Phật Thệ (Vijaya)”. Sách Việt sử lược, chép: năm 1069 “Ngày Bính Ngọ đến
cửa biển Thi-li-bi-nại... đại quân tiến lên bờ sông Tu Mao... Đêm hôm đó vua dẫn
quân đến thành Phật Thệ tới bến sông Đồng La người Phật Thệ ra hàng...”. Dưới
thời Champa, giao thông chủ yếu bằng đường biển, đường sông.
Thời chúa Nguyễn, từ năm 1672, giao thông đường bộ tại phủ Quy Nhơn có
03 tuyến huyết mạch quan trọng:
Đường Thiên lý Bắc - Nam còn gọi là đường Hạ đạo, từ Bến Đá (đèo Bình Đê)
vào quán Bồ Đề, quán Phủ Cũ, quán Tre, quán Lang Kha, quán Chùa, quán Mới,
quán Cảnh Hàn, quán Phú Bình rồi đến quán chân đèo Truông Ninh giáp Phú
Yên. Đường Thiên lý đi qua Quy Nhơn, cứ cách khoảng 30 dặm chúa Nguyễn đặt
một nhà trạm để bộ hành nghỉ ngơi ăn uống, thay ngựa, chuyển tiếp công văn.
Đi bộ đường Thiên lý qua đất phủ Quy Nhơn mất bốn ngày rưỡi.
Đường Thượng đạo, từ
quán Bến Đá đến quán Luật
Dương, Đồng Duệ, Đồng
Hưu, quán Cầu Bông (Bình
Khê), đi xuống gặp quán
Lạc. Đi bộ đường Thượng
đạo qua phủ Quy Nhơn mất
sáu ngày .
Đường nối Thượng đạo
với đường Thiên lý. Theo Lê
Quí Đôn, thế kỷ XVIII, đã có
con đường nối Thượng đạo
với đường Thiên lý, là tiền
thân của Quốc lộ 19 ngày
nay. Phủ Quy Nhơn vào thế
kỷ XVIII vừa là đầu mối giao
thông liên lạc, vừa là trung
tâm giao lưu hàng hóa của
xứ Đàng Trong.
Đầu thế kỷ XIX, để canh
phòng và vận chuyển thuận tiện, triều Nguyễn cho tu bổ, mở rộng tuyến đường
bộ. Năm 1804, vua Gia Long định lệ Trạm mục (người đứng đầu trạm) và Trạm
phu (người chạy trạm). Bình Định có bảy trạm, mỗi trạm đặt một Cai đội, một
Phó đội, mỗi trạm có 50 phu, thuế thân, tạp dịch đều được miễn. Sang thời Minh
Mạng năm thứ 3, Bình Định cũng có bảy trạm, được đổi tên như sau: trạm Thạch
Tân (thôn Châu Đê, huyện Bồng Sơn) đổi là trạm Bình Đê, trạm Trung An (thôn
Trung An, Bồng Sơn) đổi là trạm Bình Trung, trạm Cây Thị (thôn Dương Liễu, Phù
Mỹ) đổi là trạm Bình Dương, trạm Thạch Quán (thôn Đại Thịnh, Phù Mỹ) đổi là
trạm Bình Sơn, trạm Gò Găng (thôn Kiều An, Phù Cát) đổi là trạm Bình An, trạm

VĂN NGHỆ Bình Định số Xuân Ất Tỵ tháng 1+2.2025 O 131