Page 105 - Nhà Báo & Công Luận

Xuân Ất Tỵ
Thế hệ học sinh phổ thông những năm cuối 60 - 70 thế
kỷ XX hầu như ai cũng biết bức ảnh nổi tiếng của nhà
nhiếp ảnh Phan Thoan và đều thuộc lòng 4 câu thơ

trong bài “O du kích nhỏ” của nhà thơ Tố Hữu.
Gặp lại

“O du kích nhỏ”

x KHẮC HIỂN

Bức ảnh chị Kim Lai dẫn phi công Mỹ Robinson về nơi tạm giam của nhiếp ảnh gia Phan Thoan.
“O du kích nhỏ” bước ra thế Thông tin tỉnh Hà Tĩnh trên đường công
giới lớn tác bắt gặp. Với con mắt tinh đời, người Đồng chí Hoàng Trung Dũng (thứ 2 từ trái sang) đến trao bức tranh “O du kích nhỏ giải tù binh
Vào một ngày đầu Xuân năm mới, nghệ sỹ đã không bỏ qua sự kiện có một Mỹ” bằng đồng của Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình tặng. Ảnh: TL
nghệ sỹ nhiếp ảnh Trần Hồng từ Hà Nội không hai này. Và nhờ thế, một bức ảnh
nhảy tàu về thành phố Hà Tĩnh rủ tôi nổi tiếng, mang tính lịch sử của cuộc Cuộc “hội ngộ” lịch sử Thị Kim Lai và ông có ý định đặt làm một
cùng nhà báo Hữu Dật (nguyên phóng chiến tranh giữa kẻ mạnh với kẻ yếu, giữa Năm 1995, đạo diễn Lê Mạnh Thích bức tranh bằng đồng về hình ảnh nữ du
viên Báo QĐND) đến thăm cô đồng chiến thắng của phía chính nghĩa với nỗi công tác ở xưởng phim tài liệu và Khoa kích năm xưa, áp giải viên phi công Mỹ
hương Hương Khê của anh - Nguyễn Thị thất bại nhục nhã, ê chề thuộc về bên phi học Trung ương gặp và trao đổi với để tặng lại chị. Ông nói với chị: Đất nước
Kim Lai. nghĩa, ra đời. Hồi còn sống, Phan Thoan Kim Lai ý định làm bộ phim tài liệu thực sự may mắn khi có những con người
Bước vòng vèo trong con phố nhỏ, đã có lần kể lại với tôi về bức ảnh này. mang tên “Cuộc hội ngộ sau 30 năm” do như chị, đầy gan dạ, kiên cường. Chẳng
ngõ nhỏ Trần Thị Hường, phường Bắc Anh nói, trong đời cầm máy mấy chục Hãng Truyền hình NHK (Nhật Bản) tài ai dám tin một người phụ nữ nhỏ bé lại
Hà, TP. Hà Tĩnh, cả ba dừng lại trước một năm của mình, đây là bức ảnh mà anh trợ. Phim sẽ có phân cảnh Kim Lai và bắt được và áp giải phi công Mỹ to lớn
ngôi nhà cấp 4 khiêm tốn. Không giấu tâm đắc nhất bởi tính đa nghĩa của nó. Robinson gặp lại nhau. Cả hai đều nhận như thế, đó thật là điều phi thường. “O
được nỗi vui mừng khi gặp lại những Khoảng một năm sau, năm 1966, lời. du kích nhỏ” đã và sẽ luôn là biểu tượng
người thân quen, Kim Lai chạy vội ra, nhiếp ảnh gia Phan Thoan gửi tác phẩm Vào một ngày tháng 9/1995, một ông đẹp đẽ cho các thế hệ mãi noi theo. Chỉ
ôm chầm lấy chúng tôi. Dù đã áp chót nói trên tham gia trưng bày tại cuộc triển Tây cao lớn xuất hiện trước cổng nhà. Chỉ hơn 1 năm sau, bức tranh đã được gửi về,
tuổi 75, Kim Lai vẫn nụ cười lạc quan lãm ảnh toàn quốc. Hình ảnh người nữ một thoáng tần ngần, Kim Lai kêu lên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Hoàng
yêu đời vốn có, nhớ rành rẽ từng chi tiết dân quân nhỏ bé, đội chiếc mũ cối, hay mừng rỡ: “Anh Andrew Robinson”. Chao Trung Dũng và Chánh án Tòa án nhân
cuộc đời mình và sự kiện lịch sử của 60 tay bồng súng hiên ngang áp giải tên ôi, đã tròn 30 năm không ngờ lại có cuộc dân Hà Tĩnh hồi bấy giờ trân trọng đến
năm trước - “O du kích nhỏ” ở một làng phi công Mỹ to lớn, cao lênh khênh, cúi hội ngộ lịch sử này, hai con người ở hai nhà trao món quà của Chánh án TAND
quê nghèo của Hà Tĩnh bỗng trở nên nổi đầu bước đi, đã gây ấn tượng mạnh cho chiến tuyến, từng là kẻ thù, nay lại được tối cao cho chị Kim Lai.
tiếng cả thế giới. người xem. Đặc biệt trong số người xem gặp nhau với tư cách là hai người bạn. Tôi được biết, bức ảnh đã đưa nhà
Chị kể, quê chị ở xã Phú Phong, triển lãm đó có nhà thơ Tố Hữu, là Phó Robinson kể lại, cuộc đời có bao nhiếp ảnh Phan Thoan đoạt giải thưởng
huyện miền núi Hương Khê, Hà Tĩnh. Thủ tướng Chính phủ. Bức ảnh làm ông nhiêu điều cần nhớ, nhưng không thể danh giá: Huy chương vàng tại cuộc thi
Năm 1965, cũng như nhiều vùng quê dừng lại rất lâu, rất tâm đắc và thú vị. nhớ hết. Có điều, cái thời điểm bị bắt, ảnh Đại hội Liên hoan thanh niên, sinh
khác ở miền Bắc phải bước vào cuộc Chỉ mấy phút sau, ông đã có 4 câu thơ được chuyển về một ngôi làng nhỏ ở viên thế giới ở Xôphia (Bungari) 1968;
chiến đấu chống lại chiến tranh phá hoại đề tặng dưới ảnh gửi cho tác giả: “O du Hương Khê, bà con ở đây ân cần cho được Cuba phóng cao 83m, rộng 5m
bằng không quân của đế quốc Mỹ. kích nhỏ giương cao súng/Thằng Mỹ lênh thức ăn, đồ uống… thì ông không thể dựng ở Trung tâm thủ đô Lahabana;
Sáng ngày 20/9/1965, khi nghe bà khênh bước cúi đầu/Ra thế! To gan hơn nào quên được. Ông nói: “Tôi rất may được in trên cột thép với những bức ảnh
con trong làng rậm rịch hò nhau đuổi bắt béo bụng/Anh hùng đâu cứ phải mày mắn, nếu như ngày ấy, một trong hai quý hiếm ở Quãng trường Mác - Anghen
giặc lái Mỹ, Kim Liên cùng các anh chị râu!”. Năm 1967, nhân dịp sự kiện quân người chĩa súng bắn vào nhau, chúng ta sẽ (Berlin) với tên gọi ban đầu là Uy thế
dân quân xã Phú Phong vớ lấy vũ khí, gậy và dân ta bắn rơi máy bay thứ 2000 của không có ngày hôm nay”. không lực Hoa Kỳ.
gộc, dao rựa chạy vào phía dãy núi, nơi đế quốc Mỹ ở miền Bắc, bức ảnh được Trước khi tạm biệt nhau, Kim Lai tặng Tôi nhìn ra ngoài, những hạt mưa
có máy bay Mỹ bị trúng đạn pháo cao xạ đưa lên tem thư của Bưu điện Việt Nam vợ Andrew Robinson chiếc nón lá Việt xuân đầu tiên lắc rắc bay trên bầu trời
của bộ đội, bốc cháy và tên giặc lại nhảy và đã được gửi đi 167 nước, trong đó có Nam làm kỷ niệm và cầu mong cả hai thành phố. Chợt nghĩ, đã tròn 60 năm
dù vào đó. Khoảng 9 giờ, phát hiện ra tên nước Mỹ. khỏe mạnh để còn được gặp nhau lần nữa. “O du kích nhỏ” lập nên kỳ tích lớn,“bước
phi công Mỹ, mặt tái mét, trốn trong một Nâng trên tay đĩa dưa hấu đỏ tươi vừa Câu chuyện bỗng chuyển sang một ra” thế giới; tròn 30 năm (7/1995), hai
hốc đá thuộc địa bàn xã Hương Trà, thấy mới cắt, mời khách, Kim Lai hào hứng đề tài khác nhưng không kém phần thú nước Việt Nam và Hoa Kỳ bình thường
nó to cao gấp mình nhiều lần, Kim Lai kể tiếp: Sau vụ bắt phi công Mỹ không vị, khi nhà báo Hữu Dật mải mê nhìn lên hóa quan hệ ngoại giao và cũng chừng
bèn bắn 3 phát súng trường thị uy. Tên lâu, chị được đi học một lớp y tá và xung bức tranh bằng đồng khắc họa một cách ấy năm kể từ ngày hai kẻ thù ở hai chiến
giặc lái hoảng sợ, giơ hai tay lên đầu ra phong vào bộ đội, phục vụ chiến đấu ở sinh động tấm ảnh của Nghệ sĩ Phan tuyến, Nguyễn Thị Kim Lai và Andrew
hiệu xin đầu hàng. Sau này, qua phiên chiến trường B5, miền Tây tỉnh Quảng Thoan, được treo trang trọng giữa phòng Robinson gặp lại nhau với tư cách là hai
dịch hỏi cung, chị mới biết tên hắn là Trị. Năm 1971 xuất ngũ về công tác tại khách. Kim Lai kể lại, năm 2019, nhân người bạn. Cô du kích năm xưa giờ đã
William Andrew Robinson. Bệnh viện huyện Thạch Hà, Hà Tĩnh. chuyến về gặp mặt các thương binh, anh là một cụ bà phúc hậu, hiền lành, sống
Một sự tình cờ, khi Kim Lai được Chị kết duyên cùng anh thương binh hùng LLVT tại Hà Tĩnh, qua chuyện trò, vui vẻ bên đàn con cháu đề huề, đứa nào
giao dẫn Robinson về huyện đội, Nhiếp Nguyễn Minh Đức và có cùng nhau 2 cậu Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa cũng có công ăn việc làm, cuộc đời an
ảnh gia Phan Thoan cán bộ Ty văn hóa - con trai, 1 cô con gái. Bình rất khâm phục thương binh Nguyễn vui, hạnh phúc.

www.congluan.vn 99