Page 18 - Hạ Long

Sự chở che của các vị thần rắn tục lệ, người con trai cả của dòng họ (còn gọi là cành
Núi Mằn
Núi Mằn
và truyền thuyế
và truyền thuyế
về các thần rắn
về các thần rắn
NGUYỄN THỊ NGUYỆT
“Có một núi Mằn trong huyền tích xa xưa/ Khi ông
Khổng Lồ giữa đường gãy gánh...”. Núi Mằn và núi
Bài Thơ (TP Hạ Long) - cặp núi song sinh trong
truyền thuyết được nhắc đến như một biểu tượng
của sự trường tồn, hợp nhất và sát vai chung gánh.
Nếu núi Bài Thơ được ví là “tượng đài sống ghi lại
những dấu ấn lịch sử quan trọng của nhiều thời
đại” thì núi Mằn - ngọn núi nổi tiếng được nhắc
đến trong Đồng Khánh Dư địa chí - ngoài vẻ đẹp
non nước hữu tình còn chứa đựng những giá trị về
lịch sử, văn hóa và rất nhiều những câu chuyện ly
kỳ về các thần rắn.
Ông Hoàng Văn Tòng cho biết đời bố ông vẫn thờ thần rắn cả ở
miếu và ở tại nhà.
Hạå Long
18 Hạå Long
t
t
Mối tình trong truyền thuyết
Trong thư tịch cổ, Bân Sơn (núi Mằn) nghĩa là hài hòa, trong ngoài hoàn thiện - ngọn núi
đẹp, hoàn thiện từ trong ra ngoài. Núi Mằn được coi như là biểu tượng tinh thần của người dân
địa phương nơi đây gắn với đời sống văn hóa tâm linh. Câu sấm trạng nổi tiếng lưu truyền đến
tận ngày nay: “Mằn sơn án hải, vạn đại đế vương” (tạm dịch là: Núi Mằn chắn biển (Đông), ngôi
vua bền vững vạn đời) vẫn như một điểm tựa để mỗi người dân vượt lên trước những khó khăn,
thử thách, niềm tin vào sự thịnh vượng của nước nhà.
Đến đây, ai cũng dễ bị thuyết phục bởi truyền thuyết được lưu truyền trong dân gian và thư
tịch cổ về thần núi Mằn hôn phối người con gái đẹp nhất vùng. Chẳng ai nhớ rõ tên, chỉ biết cô
gái ấy mang họ Hoàng, đẹp người đẹp nết. Theo dòng thời gian, câu chuyện vẫn được nhắc
đến nhẹ nhàng và thân thuộc như hơi thở trong nhịp sống của người dân.
Chuyện kể rằng vào một đêm nọ, cô gái họ Hoàng nằm mộng thấy vị thần khổng lồ trên núi
xuất hiện. Sáng hôm sau, trên đường lên núi Mằn lấy lá thuốc, cô ướm thử chân vào một vết
chân lớn, về nhà bỗng dưng mang thai và sinh ra một bọc trứng. Khi cô đang bàng hoàng, lo
lắng, vị thần khổng lồ trong giấc mộng trước đó bỗng dưng hiện lên và bảo: “Ngày mai, nàng
đem con ra khe Lăn đặt cho ta”. Cô vội vã vâng lời, mang bọc trứng ra khe Lăn đặt vào đó.
Vài ngày sau, người phụ nữ trở lại thì thấy cái bọc ấy đã nở ra 3 ông rắn rất to và hung dữ. Cô
hoảng sợ toan bỏ về làng nhưng 3 ông rắn vẫn nối đuôi đi theo, cô đành dẫn về nhà chăm sóc
vì biết đó chính là các con của mình. 3 ông rắn rất hiền lành, quấn quýt bên mẹ, lâu dần cũng
thành quen.
Tích về ông Dài, ông Cộc, ông Loang
Vốn là vùng nông thôn, người phụ nữ xinh đẹp họ Hoàng rất đảm đang việc đồng áng,
ruộng vườn. Mỗi khi bà mẹ ra đồng, 3 ông rắn cũng đi theo. Lúc 3 ông rắn theo mẹ đi trồng
cây, bà cặm cụi cuốc đất, một ông rắn thường nhảy múa trước lưỡi cuốc, không may chặt phải
bị cộc đuôi, bà liền đặt tên là ông Cộc. Một ông rắn thấy thế vội chui tọt vào trong đống cỏ khô
mẹ đang gom đốt, mặc dù bà mẹ đã kịp dập lửa nhưng ông vẫn bị cháy khắp mình loang lổ,
từ đó ông được gọi là ông Loang (hay dân gian còn gọi là ông Lang). Còn một ông nữa thường
hay ở yên một chỗ xem mẹ làm việc hoặc ẩn mình trong hang, thân hình nguyên vẹn thì bà
đặt tên là ông Dài.
Tương truyền, mẹ của 3 ông rắn này là người cực kỳ thương dân, thường hay giúp đỡ mọi
người khi bà đang được che chở bởi thần núi và sự bảo vệ của các ông rắn. Bà thường cầu xin
thần núi để cho vạn vật hòa hợp, mùa màng tươi tốt, người dân được bình an, no ấm. Các ông
rắn cũng sớm thể hiện sức mạnh thần bí và tinh thần đoàn kết để giúp đỡ bà con dân làng trong
lao động, sản xuất.
Một lần, do nước lũ chảy xiết qua chân núi Bân (nay gọi là núi Mằn), người dân bị ngăn cách
không thể đi lại, không thể làm việc kiếm sống, trẻ con trong làng dễ gặp hiểm nguy, bà sai 3
ông rắn nối nhau vắt mình trên dòng suối, tạo thành một cây cầu cho người dân đi qua. Người
dân rất đông nên bà nhường cho họ đi trước, họ sẽ giẫm trên lưng của các con bà để qua dòng
nước lũ đi về nhà. Sau ba ngày, bà là người đi cuối cùng, vừa mới bước được một chân sang cầu
bên kia thì 3 con rắn kiệt sức và tan theo dòng nước.
Bà khóc ròng rã vì thương xót con, vị thần núi lại hiện lên và bảo: “Ngày mai nàng giúp ta
phong thần cho các con. Ông Cộc thì ở Đồng Hang (có tích gọi Nhòng Hang), ông Loang thì ở
Xuân Ất Tỵ 2025
Xuân Ất Tỵ 2025
Núi Mằn đẹp như một bức tranh. trên) sẽ có trách nhiệm thờ cúng ở miếu, nếu sinh
Những tích truyện mang đậm tính huyền thoại, gắn con trai thì sẽ tiếp tục thờ cúng ở miếu, nếu sinh con
với những yếu tố lịch sử đã tạo nên nét tín ngưỡng gái thì thôi.
riêng của vùng đất. Câu chuyện đã có sự biến đổi Ông Hoàng Văn Tòng (dòng họ Hoàng ở thôn
thông tin dần theo năm tháng, nhưng 3 vị thần rắn ấy Lưỡng Kỳ) ngậm ngùi: “Trước đời bố tôi vẫn thờ thần
không chìm lãng theo dòng nước, mà sống cùng với rắn cả ở miếu và ở nhà, ông là người từng thấy rắn có
thời gian, với truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của mào, sau miếu chuyển về Đá Trắng và việc thờ ở nhà
dân tộc, với sự tạo dựng niềm tin để an cư lạc nghiệp. cũng chuyển sang nhánh khác. Bây giờ với lệ chỉ con
Nhiều năm trước đây, các đập tràn ở khu vực gần trai mới được thờ tôi lo rằng sẽ mai một. Dù thế nào,
chân núi Mằn thường hay có lũ dâng sau các trận cũng chỉ mong sự thành tâm của dòng họ sẽ mang
mưa lớn, gây cản trở giao thông, ảnh hưởng cuộc đến những điều tốt đẹp cho dân làng nơi đây”.
sống sinh hoạt và mang đến những thiệt hại về kinh Giữa tháng 9/2024, do ảnh hưởng mưa lớn hoàn
tế, lao động sản xuất. Mỗi lần như vậy, khi trận lũ lưu sau bão số 3, khu vực thôn Đá Trắng, Lưỡng Kỳ,
rút đi, con cháu dòng họ Hoàng cũng như người dân Khe Khoai (xã Thống Nhất, TP Hạ Long) xảy ra tình
nơi đây lại cùng nhau đi lễ, đến thắp hương tại miếu trạng ngập lụt, gây ra nhiều thiệt hại nặng nề. Rất
của các thần rắn cũng như các miếu ở Lựng Nghé, nhiều ngôi nhà chìm trong làn nước trắng mênh mông.
Lựng Tròn, Lựng Xanh xin cho sự an lành. Ở gần Người dân lại khẽ bảo nhau: Có phải do chúng ta sống
các khu vực suối sâu, chảy xiết đều có các miếu chưa đủ tốt? Hay là chúng ta đã làm gì sai khiến thần
thờ. Lâu dần, người ta cũng không phân định rạch núi, thần rắn nổi giận mà trách phạt? Và rồi, họ lại đưa
ròi, với họ, nơi nào có đền, miếu, nơi đó các vị thần nhau tìm đến miếu để báo cáo, để tìm sự an yên trong
rắn đều có thể ngự. Nhiều năm liền, trước hoặc sau lòng. Hành động ấy là thói quen, là một cái nếp, cũng
mỗi trận mưa lớn, theo lời kể, lại xuất hiện những con như một sự hối lỗi, bày tỏ thành tâm, nhủ mình sẽ sửa
rắn có mào ở gần các miếu thờ, đền thờ. Thường chỉ sai, sẽ sống đẹp, sống tử tế, đoàn kết hơn để nhận
những người già, những người có uy tín, hoặc người được sự bao dung từ các vị thần.
miếu, người ta thấy đôi rắn cuộn ngay bát hương thờ, mọi thần tích càng thuyết phục hơn khi có sự đan xen
trong dòng họ Hoàng mới nhìn thấy. Có khi, ở trong
Những hư cấu và bồi đắp theo thời gian đối với
người dân phải tìm cách đánh động mỗi khi vào thắp
giữa thực tại và quá khứ. Lòng tin của nhân dân trước
hương, lau dọn. Không ai dám phản ứng, dọa nạt và
vị thần núi Mằn, trước các vị thần rắn bảo vệ con dân
những con rắn đó cũng không làm hại ai, chỉ như
trong khu vực, khiến cho các dòng họ nơi đây đều răn
một sự ghé thăm. Và người dân tin rằng, các vị thần
rắn rất linh thiêng ấy vẫn lặng lẽ tồn tại, dõi theo và dạy con cháu phải sống tốt hơn để xứng đáng được
thần bảo vệ, chở che. Quan điểm về tín ngưỡng ở
bảo vệ cho dân làng.
các vùng là khác nhau, nhưng có lẽ điều quan trọng
Ngày nay, nhân dân trong vùng vẫn đến đền,
nhất của truyền thống văn hóa, đó chính là hướng
miếu lễ đảo và cầu khấn cho gia đình được êm ấm,
con người đến chân, thiện, mĩ, đến sự hoàn thiện bản
như nguyện (thần tích - thần sắc của đền Bạch Thạch
thân mỗi ngày.
Đồng Cài, ông Dài thì ở Đá Trắng. Cha ở Lựng Nghé, mẹ ở
Lựng Tròn. Khi phong thần thì dặn các con nhớ phải giúp đỡ
người dân vì đây là những khúc sông rất là hiểm trở, lụt lội
lâu ngày cũng sẽ xảy ra”. Theo lời thần, người phụ nữ đặt
tên và phong cho con rắn bị mất đuôi là ông Cộc Đồng Hang
cai quản khu vực Đồng Hang, chính là khu vực Thác Nhòng,
thuộc khu Trới 9 hiện nay - là miếu Ông Cộc. Con rắn bị
cháy đặt tên là ông Loang (còn gọi ông Lang) Đồng Cài
cai quản khu vực Đồng Cài, nay là thôn Cài, xã Đồng Lâm
(thượng nguồn của khe Bạch Thạch) - miếu Ông Loang.
Con rắn còn lại đặt là ông Dài Đá Trắng (xã Xích Thổ),
cai quản khu vực Đá Trắng nay là thôn Đá Trắng thuộc xã
Thống Nhất, TP Hạ Long. Miếu Ông Dài nằm ở hợp lưu giữa Bà Hà Thị Mua (thứ hai, phải sang) và những người già cả trong thôn Lưỡng Kỳ đang say sưa kể chuyện
hai dòng suối Đá Trắng (suối Bạch Thạch) và suối Bân, xã
Thống Nhất trước khi đổ ra sông Cửa Lục. về thần rắn.
được sưu tầm, ghi lại do người cung cấp là Dương Niềm tin tạo nên
Trọng Đĩnh - Chánh tổng tổng Trí Xuyên năm 1938). sức mạnh của lòng dân
Trong cơn bão Yagi, cây cối bị gió quật đổ, nước lũ
dâng khắp, nhưng riêng cây bứa nơi miếu thờ ông Dài “Theo lời truyền lại, trên đỉnh núi Mằn có một
ngày trước vẫn vững chãi, hiên ngang trong mưa, gió.
Bà con cho rằng, ấy là bởi có thần rắn vẫn cai quản huyệt đá. Người ta đồn rằng, chỉ những người có đầy
và che chắn.
Bà Hà Thị Mua (71 tuổi), sinh ra và lớn lên tại đủ tâm, đức, duyên mới gặp được huyệt đá này. Cũng
theo quan niệm của người xưa, nếu cha mẹ chết mà
thôn Lưỡng Kỳ, xã Thống Nhất, chia sẻ: “Từ bé tôi đã được táng mộ trên huyệt đá ở đỉnh núi, con cháu sẽ
được nghe ông bà, bố mẹ kể chuyện về người phụ làm vua muôn đời. Tuy nhiên, nếu người nào đức
nữ họ Hoàng. Bà ấy đẹp lắm, cái đẹp của người phụ không đủ dầy thì đến đây sẽ bị sét đánh chết. Nhưng
nữ nông thôn mộc mạc, hiền hậu đã làm động lòng vị
thần núi. Đền ông Dài thực chất là ở thôn Lưỡng Kỳ, trong thực tế, khi người dân đi trải nghiệm leo núi thì
dưới gốc cây bứa rừng gần trăm năm tuổi. Chẳng biết không tìm thấy huyệt đá nào cả. Phải chăng, đó chính
vì theo mạch linh của dòng chảy con suối hay vì lời là niềm tin, là mong muốn có những người đủ tâm, tài,
dặn theo vần của thần núi truyền lại mà miếu Ngả Hai đức để giữ ngôi vương, để lãnh đạo đất nước?” - Đó
do dân thuyền chài đổ vào chợ búa, giao thương ngày chính là những suy ngẫm của anh Nguyễn Văn Tý,
trước dần dần lại thành miếu Ông Dài (Đá Trắng). Trưởng thôn Đá Trắng, xã Thống Nhất.
Nhưng ở đâu thì các vị thần rắn cũng vẫn phù cho Câu chuyện về ngọn núi, về các vị thần được gây
dân làng, cho dòng họ Hoàng mà thôi”. dựng từ sự nhào nặn của “mẹ thiên nhiên” trong trí
tưởng tượng của con người với vô vàn những đẹp đẽ,
Sự kế thừa truyền thống kỳ bí, thôi thúc người ta phải tìm hiểu, để tin, để yêu
và để xây đắp tình thân trong dòng họ, trong thôn
văn hóa tốt đẹp làng. Trước rất nhiều những biến cố, khó khăn, thử
Trước kia, những người đàn ông đời con cháu họ thách, phải chăng niềm tin về những huyền tích ấy,
Dưới gốc cây bứa rừng gần trăm năm tuổi (thôn Lưỡng Hoàng sau thế hệ các ông rắn, mỗi lần mưa lũ, chỉ về những câu chuyện của các vị thần rắn, mong ước
Kỳ) vẫn còn dấu tích nền gạch đất của miếu thờ ông Dài cần ngửa nón và lẩm nhẩm đọc cầu khẩn các thần về những điều tốt đẹp, chính là ngọn nguồn của sự
ngày trước. rắn là có thể đi qua sông an toàn. Đến bây giờ, theo đoàn kết, tạo nên sức mạnh của lòng dân?
Xuân Ất Tỵ 2025 Hạå Long 19
Xuân Ất Tỵ 2025