Page 127 - Báo Quảng Ninh - Số Tết Âm Lịch

bảo độ thơm cho hương bài làm ra. Tận dụng những khoảng đất trống để trồng cây Tận dụng thế mạnh này, một số cơ sở sản xuất hương tại Quảng Ninh đã phát
hương bài, hiện nay gia đình ông Thiết đã có gần 2.000m đất trồng hương bài, xen triển nghề làm hương, đưa hương trở thành sản phẩm OCOP của địa phương. Một
2
kẽ nhau về mặt thời gian để đảm bảo năm nào cũng có cây đủ điều kiện thu hoạch. trong số đó là Hợp tác xã thảo mộc Tuệ Lâm (huyện Bình Liêu).
Thời gian lý tưởng để thu rễ bài là tầm tháng 10, khi thời tiết bắt đầu chuyển mùa Anh Đỗ Đức Uyên, Giám đốc Hợp tác xã thảo mộc Tuệ Lâm đã bắt đầu tìm
hanh khô. Mỗi vụ thu hoạch, gia đình ông Thiết thu trung bình từ 200 đến 300kg hiểu về cách thức làm hương bài từ năm 2019. Sau khi thu mua rễ bài của người
gốc bài (mỗi gốc nặng từ 4-5kg). Khi thu hoạch phải chọn lọc, cắt bỏ bớt phần thân, dân lên rừng khai thác, anh cùng các nhân viên của hợp tác xã tiến hành loại bỏ
chỉ để lại sát gốc khoảng 5-7 cm. Rễ bài là dạng rễ chùm, sau khi thu hoạch về hết bụi bẩn và mang phơi khô, sau đó thực hiện công đoạn sơ chế, chọn lọc, cắt
sẽ qua công đoạn sơ chế, tách phần rễ và rửa sạch, băm nhỏ rồi mang phơi khô bỏ những phần thân cây, chỉ để lại phần rễ cho hương thơm nhiều nhất.
khoảng 10 nắng, sau đó tán nhỏ, sàng lọc kỹ càng để thành bột mịn. Anh Uyên cho biết: Rễ cây bài ở Bình Liêu là cây bài mọc hoàn toàn ở tự nhiên,
Mỗi nén hương làm ra là biết bao tâm sức của người làm gửi gắm vào đó, từ trên các đồi và trong các rừng trồng cây lâu năm. Khoảng 3 năm trở lên cây hương
việc chuẩn bị kỹ càng nguyên liệu, sơ chế tỉ mẩn, đến phơi đủ nắng gió để tạo bài trên rừng mới hoàn thiện bộ rễ, khi đó người dân mới vào rừng khai thác.
ra thứ mùi hương đặc trưng, ngửi một lần là nhớ mãi. Hơn thế, nó còn mang ý Thường thì mình sẽ bắt đầu đứng ra thu mua từ đầu tháng 11. Ngoài rễ cây bài,
nghĩa tâm linh, thể hiện tấm lòng thành kính với tổ tiên và sự trân trọng với nghề nguyên liệu cần có để làm hương bài tại HTX thảo mộc Tuệ Lâm có thêm bã mía,
gia truyền của gia đình. Vì vậy, dù lượng đơn đặt hàng mỗi dịp Tết khá lớn, nhưng vỏ quế và hồi. Đây đều là những nguyên liệu rất sẵn tại các vùng rừng Bình Liêu.
hàng chục năm qua, gia đình ông Thiết vẫn giữ cách làm hoàn toàn thủ công, Anh Đỗ Đức Uyên chia sẻ: Quy trình để tạo ra một nén hương tuy không quá
mỗi vụ chỉ làm số lượng có hạn, đủ cho nhà dùng và bán cho những ai thực sự phức tạp nhưng lại có những bí quyết riêng. Tất cả các nguyên liệu sau khi phơi
yêu thích, muốn tìm về mùi hương bài truyền thống, dù trên thị trường hiện nay khô sẽ được cho vào nghiền và phối trộn với tỉ lệ nhất định, dùng cân tiểu ly cân
có nhiều sự lựa chọn với nhiều loại hương khác nhau. nguyên liệu để đảm bảo độ chính xác cao, vì nếu sai lệch sẽ ảnh hưởng đến mùi
Vừa thoăn thoắt quấn hương, bà Mỹ vừa kể: “Năm nào cũng vậy, cứ vào dịp hương và độ cháy của hương. Đối với hương bài, thông thường, anh Uyên sẽ trộn
cuối năm này là cả gia đình, con cháu quây quần tranh thủ làm hương. Mỗi năm theo tỉ lệ rễ bài trên 55%, quế 20%, bã mía 15%, bột kết dính 10%.
gia đình tôi chỉ làm một vụ giáp Tết, mỗi đợt quấn hàng nghìn cây hương, nên Sau khi cân tỉ lệ các loại hương liệu thật chuẩn, hỗn hợp các loại bột làm
thường từ đầu tháng 11 âm lịch là chúng tôi đã bắt đầu quấn, đến giữa tháng hương sẽ được đổ vào máy trộn để trộn đều, vừa trộn vừa thêm nước sao cho bột
Chạp thì xong, chuẩn bị mang đi bán phục vụ bà con từ dịp Rằm tháng Chạp”. hương đạt được độ ẩm và kết dính cần thiết trước khi se hương. Trong quá trình
Trong suốt gần 40 năm làm nghề, hương bài do gia đình ông Thiết, bà Mỹ làm trộn phải tiếp nước từ từ để bột hương không bị vón cục, không bị tình trạng chỗ
ra không chỉ được người dân trong vùng ưa chuộng, mà một số tỉnh lân cận cũng khô, chỗ nhão, dẫn đến que hương cháy không đều. Bột hương để làm nụ bài sẽ
đặt hàng. Con cái ông bà dần học hỏi được những kỹ thuật truyền thống để gìn được trộn ướt hơn bột làm hương que. Vì vậy nụ bài cũng có thời gian khô lâu hơn
giữ và phát triển nghề từ thế hệ này sang thế hệ khác. hương que và thường phải phơi 5-7 nắng, trong khi hương que chỉ cần phơi 1-2
Chị Lê Thị Trọng Tuyết, con gái của ông Thiết và bà Mỹ chia sẻ: Nhà tôi có 3 nắng là có thể mang vào đóng gói. Trong quá trình phơi hương, phải rất chú ý về
chị em gái, ai cũng biết làm hương, quấn hương. Chúng tôi cũng ý thức nối nghề nhiệt độ, không phơi trực tiếp dưới ánh nắng gắt để tránh hương bị nứt gãy... Nếu
của bố mẹ truyền lại dù công đoạn làm hương bài khá kỳ công, từ lúc thu hoạch những ngày thời tiết mưa ẩm hoặc không có nắng thì sẽ phải dùng máy sấy công
rễ bài đến lúc quấn hương hoàn thiện đòi hỏi thời gian vài tháng mới xong được nghiệp để sấy ở nhiệt độ không quá 45 độ C, trong khoảng thời gian 5 tiếng mới
một mẻ hương. được một mẻ hương.
Dù nghề làm hương bài thủ công hiện nay không còn phổ biến như xưa, khi Sau khi hương thành phẩm đã hoàn thiện, công đoạn cuối cùng là kiểm tra,
mà thị trường đầy ắp các loại hương công nghiệp, nhưng gia đình ông Thiết vẫn loại bỏ những que hương không đạt chuẩn và đóng gói trước khi đưa ra thị trường.
quyết tâm duy trì nghề truyền thống này, bởi tình yêu với nghề, và cũng với mong Sản phẩm hương bài Tuệ Lâm đã được công nhận là sản phẩm OCOP của huyện
muốn truyền lại cho thế hệ sau những giá trị quý báu mà ông bà, tổ tiên để lại. Bình Liêu từ năm 2020.
Hiện tại, nghề làm hương bài ở Bình Liêu chủ yếu chỉ có những người cao tuổi
HƯƠNG BÀI BAY XA theo nghề. Vì vậy, anh Uyên mong muốn có thể phát triển nghề ở Bình Liêu để
Với khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp, Quảng Ninh là nơi sinh trưởng của nhiều vừa tạo công ăn việc làm cho người dân, thu hút lao động trẻ, vừa tạo nên những
loài cây, là nguyên liệu làm hương như cây bài, hồi, quế... Đặc biệt, cây bài của sản phẩm hương sạch, an toàn cho người sử dụng. “Mình muốn phát triển sản
Quảng Ninh là nguyên liệu được nhiều làng nghề làm hương trong cả nước đánh phẩm hương sạch để mọi người có nén hương thơm lành thắp trong những ngày
giá cao. Tại các địa phương như Bình Liêu, Ba Chẽ - một số vùng rừng mà cây lễ, Tết, đồng thời cũng tạo công ăn việc làm cho bà con ở Bình Liêu khi họ có thể
hương bài phát triển rất tốt thì rễ bài không chỉ đủ phục vụ sản xuất hương tại địa kiếm thêm thu nhập từ việc khai thác và bán rễ bài” - Anh Uyên chia sẻ.
phương, mà còn cung cấp cho các làng nghề làm hương ở những địa phương lân Hiện nay, nghề làm hương ở Quảng Ninh không phổ biến mà chỉ có một số
cận như Hải Phòng, Hải Dương... Đây cũng là thế mạnh của Quảng Ninh khi có hộ, một số cơ sở nhỏ lẻ, nằm rải rác ở các địa phương trong tỉnh. Ngoài Bình Liêu,
nguồn nguyên liệu làm hương bài rất dồi dào, phong phú. một số địa phương khác như TP Cẩm Phả, TP Đông Triều cũng có một số hộ sản
xuất hương phục vụ thị trường. Điển hình là hợp tác xã sản xuất và dịch vụ công
nghiệp Phú Hải ở TP Đông Triều, chuyên sản xuất sản phẩm hương sạch và các
nguyên liệu làm hương xuất khẩu sang thị trường Ấn Độ, Thái Lan, Nhật Bản...,
lan tỏa giá trị của hương Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Có lẽ chính mùi hương - mùi của Tết, của văn hóa Việt - đã trở thành động lực
để những người làm hương gắn bó với nghề truyền thống. Bởi duy trì nghề cũng
chính là cách để gìn giữ những giá trị văn hóa tinh thần của người Việt với truyền
thống hướng về tổ tiên trong dịp Tết đoàn viên. Và mùi hương theo đó cũng tự
nhiên len lỏi, lưu hương trong tâm khảm mỗi người, như một phần của Tếtn

Anh Đỗ Đức Uyên bên máy ép thủ công nụ bài.

Rễ bài được rửa
sạch, cắt nhỏ...
...sau đó
mang phơi
khô khoảng
10 nắng.

Bà Mỹ thực hiện công đoạn quấn hương. Hương sau khi quấn xong sẽ được bó
thành từng bó, bảo quản cẩn thận để
chuẩn bị bán trong dịp giáp Tết.

125
Quảng Ninh125
Quảng Ninh
Xuân Ất Tỵ 2025
Xuân Ất Tỵ 2025