Page 34 - Báo Phú Yên
P. 34
32
Ất Tỵ
Năm Tỵ nói chuyện rắn toasoan@baophuyen.com.vn
hình hài của một loài rắn khổng động và sinh hoạt, thường học hỏi sâu sắc về đời sống, quan hệ con
THẾ DŨNG lồ, có khả năng biến hóa và mang từ sự khéo léo, nhanh nhẹn của loài người, và triết lý dân gian.
lại phước lành. Ở các lễ hội truyền vật này để vượt qua khó khăn trong Khi “Rắn mất đầu”, sự hỗn loạn,
Rắn, một loài vật vừa quen thuộc thống, rắn được nhắc đến trong các cuộc sống. mất phương hướng vì thiếu người
vừa huyền bí, luôn gợi lên sự tò nghi thức cầu mùa, cầu mưa, hay Tuy nhiên, bên cạnh sự tôn trọng, lãnh đạo lập tức xảy ra nhưng rồi
mò, sợ hãi và đôi khi là sự e dè bảo vệ khỏi thiên tai. rắn cũng gợi lên sự e ngại bởi tính “Rắn đổ lột” thì lại chỉ sự thay đổi,
trong tâm thức người Việt. Với Rắn còn biểu tượng cho sự linh nguy hiểm, sự bí ẩn, và khả năng tấn lột xác để phát triển; như một bài
hình dáng uyển chuyển, đầy bí hoạt và thông minh. Hình dáng uyển công bất ngờ. Điều này phản ánh hai học về sự thích nghi và làm mới bản
mặt đối lập của loài rắn trong tâm thức
thân để vượt qua nghịch cảnh. Và
chuyển của rắn gợi lên ý niệm về
ẩn, rắn không chỉ là một sinh sự mềm dẻo, thích nghi với hoàn người Việt: vừa kính sợ, vừa dè chừng. rồi, dù ở độ tuổi hay hoàn cảnh nào,
vật trong tự nhiên mà còn mang cảnh. Người Việt, đặc biệt trong lao con người vẫn có thể thay đổi và
những ý nghĩa sâu sắc trong văn Rắn trong tục ngữ, ca dao tiến bộ: “Rắn già rắn lột”.
hóa dân gian, tín ngưỡng và nghệ Tục ngữ Việt Nam sử dụng hình Từ ngàn xưa đến bây giờ, con
thuật ngôn từ. ảnh rắn để diễn đạt những bài học người luôn ghét thói phản trắc nên
con rắn lại phải mang tiếng xấu để
chỉ sự phản bội, nhắc ta nhớ rằng
Trong kho tàng tục ngữ, ca dao Con rắn đừng bao giờ “Nuôi ong tay áo,
và dân ca, hình ảnh con rắn xuất nuôi rắn cắn gà nhà” và sâu xa hơn,
hiện phong phú, phản ánh những trong lời ăn đó còn là lời cảnh báo về việc tin
quan niệm, triết lý sống và cảm xúc tưởng nhầm người.
của người dân Việt Nam qua nhiều Nếu trong tục ngữ, rắn được
thế hệ. Cùng với đó, rắn cũng được tiếng nói dân gian mượn để gởi những bài học làm
nhắc đến trong các câu chuyện người thì trong ca dao, hình ảnh con
truyền thuyết, tín ngưỡng, biểu rắn xuất hiện trong nhiều bối cảnh,
trưng cho cả hai mặt đối lập: thiện từ những câu chuyện tình cảm đến
- ác, tốt - xấu, linh thiêng - nguy lời nhắc nhở về đạo đức, cách đối
hiểm. Rắn là con vật mang tính nhân xử thế.
biểu tượng đa diện: là đại diện cho Hình ảnh rắn lột xác lại được
sự khôn ngoan, linh hoạt và uyển tiếp nối như lời nhắn nhủ về sự kiên
chuyển, là dấu hiệu của nguy hiểm, trì và chấp nhận khó khăn của con
cảnh giác với hiểm họa rình rập và người để vươn lên: “Rắn già thì
còn là hiện thân của sự lột xác, đổi rắn chịu lột/ Người khó thì người
mới và thích nghi trong cuộc sống. chịu gian nan”. Lúc khác, con rắn
lại trở về với đúng “bản chất” của
Con rắn trong nó, là ẩn dụ cho những kẻ mưu mô,
tâm thức người Việt không ngay thẳng: “Con rắn quanh
Trong văn hóa dân gian Việt Nam, quất bụi tre/ Người gian quanh quất
rắn thường được xem là một sinh vật ngoài hè bước vô”.
linh thiêng, gắn liền với các yếu tố tự Với những sắc thái đa dạng,
nhiên như nước và đất. Nhiều vùng rắn trong văn học dân gian không
miền thờ thần rắn, coi rắn là hiện thân chỉ phản ánh mối quan hệ giữa con
của các vị thần bảo vệ mùa màng, người và tự nhiên mà còn thể hiện
nguồn nước, và sự sống. tâm hồn sâu sắc, phong phú của dân
Trong một số tín ngưỡng bản tộc Việt Nam qua ngôn ngữ và văn
địa, thần rắn thường xuất hiện dưới Minh họa: ĐẶNG THỊ THỌ hóa dân gian.
Y NGUYÊN Rắn ráo chớp. Thường đối phương to xác thì mới thấy nể con rắn ráo vô cùng.
phản ứng chậm. Mà đối mặt với rắn
Trong thế giới loài vật, nó quả là
gày tôi còn nhỏ, ở quê miền ráo, chậm một chút là cầm chắc dính một chiến binh dũng cảm, “to gan” ít
Trung, rắn nhiều vô kể. Đủ đòn ngay, không trật! Đa số loài vật thấy. Không được trang bị lợi hại như
Nloại rắn, to nhỏ, hiền dữ, độc Rắn ráo có thân hình không lớn trước khi giao đấu thường có giai những người anh em có nọc độc trong
và không độc quần cư khá hòa thuận lắm. Mình rắn có màu xám nâu, đôi đoạn vờn: thận trọng thăm dò đối họ hàng nhà rắn, nhưng con rắn ráo -
cùng nhau. Ngày ấy đất rộng người khi hơi ánh vàng. Hai phần ba thân phương trước khi thật sự tấn công. bằng sự nhanh nhẹn, quả cảm - cũng
thưa, môi trường còn hoang dã, rắn đổ về đuôi có những vằn đen kích Rắn ráo thì khỏi, thấy nguy, nó lập tức đã làm cho không ít đối phương khiếp
cứ vô tư mà sinh sôi. thước không đều chạy vòng ngang nhào tấn công phủ đầu ngay, không vía, còn hơn cả các loài rắn độc! “Võ
Khác với người phương Nam, thân, đứt đoạn ở phần bụng. Bụng để đối phương kịp định thần, nhận ra nghệ tuyệt luân” như thế nên rắn ráo
người miền Trung rất sợ rắn. Có một rắn màu vàng, bờ sau các tấm vảy kẻ đối mặt mình thuộc dạng nào mà cũng thuộc loài săn mồi rất giỏi - đặc
loại rắn không to cũng không độc, bụng có viền đen. Tiếng rắn lành, biết phương tự vệ! Thật dễ hiểu vì sao biệt là chuột. Cùng với các anh em
nhưng làm cho trẻ con sợ chết khiếp: nhưng đầu rắn ráo lại hơi bạnh, cổ nhiều loài “võ công” không hề thua đồng loại, rắn ráo đã góp phần không
rắn ráo! thắt nên trông rất giống rắn độc. kém chú rắn ráo mảy may, nhưng vẫn nhỏ trong việc hạn chế sự sinh sôi của
Rắn ráo nói ở đây là rắn ráo Thêm nữa, cái đầu xám nâu điểm cứ… chạy có cờ khi bị rắn ráo hù dọa. loài gặm nhấm đáng sợ này. Có điều,
trâu (gọi theo từ điển sinh vật rừng thêm những sọc đen hơi vàng vằn Ngày nhỏ, tôi và lũ bạn từng bị ấy cũng đã là chuyện xưa…
Việt Nam) có tên khoa học là Ptyas vện hai bên má khiến bộ dạng con rắn ráo rượt chạy trối chết nhiều lần. Giờ thì, buồn thay, con vật dũng
mucosus, để phân biệt với một giống rắn ráo càng thêm hung dữ! Ban đầu là vô ý quấy nhiễu rắn. Sau mãnh không biết thua ai cuối cùng
rắn họ hàng cũng được sách gọi bằng Mà rắn ráo dữ thiệt! Gặp nguy, rắn biết được tập tính hung dữ của rắn vẫn bị thua… con người! Rắn ráo
tên rắn ráo (hay rắn ráo thường), ráo không bao giờ tự vệ thụ động. Nó thì lại sinh chứng nghịch tinh: cố tự nhiên hầu như không còn thấy.
nhưng người miền Trung lại gọi là luôn chủ động tấn công và tấn công tình trêu để rắn… nổi khùng rượt Không ai tưởng tượng nổi con vật
rắn lãi. Tên khoa học của giống rắn rất “sát thủ”! Cảm thấy bị đe dọa, cho chạy chơi! Đó là một trò chơi gây nửa thế kỷ trước ở quê miền Trung
này là Ptyas korros. Tiếng có họ dù đối phương lớn hơn gấp nhiều lần, cảm giác mạnh. Dù biết con rắn ráo hễ ra ngõ đụng mặt giờ lại gần như
hàng, nhưng tập tính của hai giống rắn ráo cũng không ngần ngại bạnh không độc, nhưng mỗi bận bị rắn nổi vắng bóng. Cũng phải thôi, với
rắn này khác nhau xa. Rắn lãi dù thân cổ, ngóc đầu rít lên, sau đó… quăng điên “truy sát”, chúng tôi vẫn luôn cái giá rắn ráo hoang cả triệu đồng
hình to lớn nhưng lại rất hiền lành. mình, lao ngay vào trận. “Võ nghệ” chạy bán mạng, vấp té dúi dụi, mặt một ký mà ta còn gặp chú rắn ráo
Còn rắn ráo thì… ôi thôi, khỏi nói, bé của rắn ráo khá lợi hại. Nó có khả cắt không còn giọt máu! hoang đi dạo giữa thiên nhiên mới là
người nhưng “du côn” phát sợ! năng ra đòn đa dạng và nhanh như …Sau này lớn lên, nghĩ lại, tôi chuyện lạ!
