Page 15 - Báo Hải Dương - Số Tết Âm Lịch

Ông Trần Quang Thông giới thiệu với các em nhỏ về cố trạch
của Tự lực văn đoàn

đương thời. Tờ Ngày Nay hoạt động thêm vài năm
nữa rồi cũng bị đóng cửa. Tự lực văn đoàn tiếp tục
hoạt động đến khoảng năm 1942, khi Thạch Lam mất
và Nhất Linh, Hoàng Đạo, Khái Hưng chuyển sang
hoạt động chính trị.
Chiều ngày 22/2/2024, tôi và nhà báo Phúc Tiến
đến thăm địa chỉ 80 Quán Thánh (Hà Nội), nơi đặt tòa
soạn báo Phong Hóa và Ngày Nay.
Qua bao lần thay đổi, chỗ này hiện nay trở thành
một chung cư, không còn dấu vết của Tự lực văn
đoàn nhưng đến đây vẫn có cảm xúc liên tưởng một
thời hoạt động báo chí và văn chương của Nhất Linh
và các bạn ông khoảng 90 năm trước.
Sau đó, chúng tôi tới thăm số 15 Hàng Bè, nơi đây
bà Phạm Thị Nguyên, vợ Nhất Linh, mở cửa hàng
buôn bán nuôi con trong thập niên 1940, khi chồng
lưu vong ở Hồng Kông. Năm 1949, Nhất Linh về nước
và tại nhà này ông đã tuyên bố không hoạt động
chính trị nữa mà trở lại nghề viết văn. Ít lâu sau, ông
và gia đình di cư vào Nam.
Nhà văn, nhà báo trong Tự lực văn đoàn làm việc
ở Hà Nội nhưng cuối tuần lên tàu hỏa về trại Cẩm
Dấu xưa Giàng sinh hoạt, đàm đạo văn chương, bàn kế hoạch
viết báo, viết sách. Kết quả là biến vùng đất này thành
nơi hội tụ văn chương độc đáo được người sau quan
tâm và ngưỡng mộ. Nơi đây cũng là vùng đất sinh ra
ba anh em nhà văn Nguyễn Tường mà các chuyến
Tự lực văn đoàn tàu đến ga Cẩm Giàng cùng với quang cảnh sinh hoạt

của người dân miền phụ cận đã phản ánh trong hai
truyện ngắn Hai đứa trẻ và Dưới bóng hoàng lan của
Thạch Lam.
Ngày 19/2/2024 tôi từ Hà Nội đi Hải Dương để
Giáo sư TRẦN VĂN THỌ, Đại học Waseda, Tokyo thăm Trại Cẩm Giàng, cách Hà Nội hơn 40 cây số.
Trên đường đi lòng thấy nao nao, rạo rực, đã từ lâu
Đối với tôi, tác phẩm của Tự lực văn đoàn gắn liền với những kỷ niệm mong có dịp này bây giờ mới thực hiện được. Nhờ
nhà báo Mai Đức Lộc (Đà Nẵng) liên lạc trước, tôi
khó quên. Năm qua, tôi có thêm nhiều cảm xúc mới khi đi thăm dấu xưa được Giám đốc Đài Phát thanh - Truyền hình Hải

của Tự lực văn đoàn, nhất là về cố trạch ở Cẩm Giàng (Hải Dương). Dương Nguyễn Hải Bình tiếp đón và cử nhân viên
hướng dẫn đến Trại Cẩm Giàng.
Tại đây lại gặp được ông Trần Quang Thông, Ủy
viên Ban Chấp hành Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Hải
DÒNG HỌ NGUYỄN TƯỜNG VÀ MẢNH ĐẤT chức và tại đây ông làm sui với Nguyễn Tường Tiếp. Dương và từng làm Phó Bí thư thị trấn Cẩm Giàng cũ
CẨM GIÀNG Như vậy ba anh em nhà văn trụ cột của Tự lực văn (nay là thị trấn Cẩm Giang) nên được nghe kể nhiều
Ngẫu nhiên là trong năm vừa qua tôi có nhiều đoàn gốc ở Thanh Hóa rồi Quảng Nam nhưng đều chuyện về dấu vết Tự lực văn đoàn cũng như hoạt
duyên với Tự lực văn đoàn . Tháng 2 viếng mộ Nhất sinh ra tại Cẩm Giàng, Hải Dương. động gần đây của các giới văn nghệ sĩ liên quan việc
[1]
Sau này ba người đi học ở Hà Nội, làm báo viết
Linh ở Hội An, sau đó đi thăm di tích Tự lực văn đoàn văn ở Hà Nội nhưng mỗi cuối tuần cùng với các văn đánh giá ý nghĩa và vị trí văn học của tổ chức này.
ở Cẩm Giàng (Hải Dương), thăm địa chỉ 80 Quán Nhiều người cho rằng hồn văn Tự lực văn đoàn
Thánh, Hà Nội, nơi đã từng đặt trụ sở 2 tờ báo của hữu khác về Cẩm Giàng sinh hoạt. Lúc các thành khởi lên từ ga Cẩm Giàng nằm ở vị trí trung tâm của
thị trấn xưa. Ta có thể tưởng tượng Nhất Linh và các
viên Tự lực văn đoàn về sinh hoạt mỗi cuối tuần thì ở
nhóm này.
Gần cuối năm, tôi lại được bà Nguyễn Tường đây đã hình thành một khu vực gọi là Trại Cẩm Giàng bạn văn mỗi cuối tuần từ Hà Nội đến, cùng xuống tàu
Nhung, trưởng nữ của Thạch Lam tặng cuốn hồi ký do mẹ của ba anh em nhà Nguyễn Tường xây dựng. hỏa ở ga này, nối bước về ngôi nhà do chính họ xây
Tháng Ngày Qua. cất (được gọi là nhà Ánh Sáng) trong khuôn viên Trại
Phát hiện mới, cảm xúc mới lại kết nối với những NƠI HỘI TỤ VĂN CHƯƠNG - TƯ TƯỞNG VÌ Cẩm Giàng. Chính nơi đây chắc đã nảy sinh những ý
tưởng ban đầu của nhiều tác phẩm để đời.
rung động của những ngày đọc Tự lực văn đoàn thời DÂN NGHÈO Từ đường Thạch Lam đi vào con đường nhỏ sẽ
trung học hơn nửa thế kỷ trước. Theo hồi ký Tháng Ngày Qua của Nguyễn Tường thấy bên trái là ga Cẩm Giàng, bên phải là khuôn viên
Sau Tết Giáp Thìn, ngày 14/2/2024, tôi và một số Nhung (Nhà xuất bản Thạch Ngữ, 2021), trại rộng 2 Trại Cẩm Giàng cũ, trước cổng có gắn bảng Tự lực
bạn ở Đà Nẵng rủ nhau đi Hội An viếng mộ Nhất Linh. mẫu tây, nguyên là miếng đất do một người chịu nợ văn đoàn (1932-1942) mà nhiều chữ đã mờ. Lối vào
Khu mộ tộc Nguyễn Tường nằm trong một vùng bia bà Sâm đã nhường lại để trừ vào nợ. Bà dựng nhà bên trong nằm giữa hai bức tường gạch đã rêu phong.
mộ của nhiều tộc họ được xây dựng ở ngoại ô Hội An. gạch, nhà ngang, làm vườn hoa, trồng cây bằng tiền Phía bên phải, ở giữa có nhà gạch xây từ thập niên
Tại đây, chúng tôi rất mừng được gặp và hỏi giúp đỡ của người con cả và của bên họ Lê của bà ở 1980, phía sau là khu đất nguyên là nền của một nhà
chuyện anh Nguyễn Tường Mạnh, cháu đời thứ 12 Huế. Sau năm 1954, bà di cư vào Nam và mất ở Sài ngang do Nhất Linh xây đầu thập niên 1930, có cửa
tộc Nguyễn Tường, đang phụ trách trông coi phần Gòn năm 1961. mở ra bốn phía gọi là nhà Ánh Sáng.
mộ của tộc mình (Nhất Linh Nguyễn Tường Tam Sau khi du học ở Pháp về (năm 1930), Nhất Linh Trong nhà gạch, ở chính diện có bàn thờ và di ảnh
là đời thứ 10) . Tổ tiên của tộc Nguyễn Tường gốc muốn dùng văn chương báo chí để nâng cao dân trí, các thành viên của Tự lực văn đoàn, gian bên trái có
[2]
ở Thanh Hóa, đến đời thứ 6 là Nguyễn Tường Vân cải cách xã hội. Ông cho rằng người Việt Nam bị đô hình ảnh các chuyến thăm, các cuộc hội thảo của văn
(1774 - 1822) di cư vào Gia Định, từng theo Nguyễn hộ một phần vì đa số thất học, tục lệ hủ lậu, mê tín dị nghệ sĩ đến từ Hà Nội và các nơi khác. Trước nhà là
Ánh dựng cơ nghiệp, sau làm quan ở Phú Xuân, có đoan nên phải nâng cao dân trí, làm cho người dân cái sân nhỏ có nhiều cây khá cao như nhãn, cau và
một thời làm cai bạ ở Quảng Nam, và dưới thời vua dần dần chuyển sang lối sống mới. phía ngoài là ao cá.
Minh Mạng làm Binh bộ Thượng thư. Lúc mất ông Năm 1932, Nhất Linh được người bạn nhường lại Trước bàn thờ các thành viên Tự lực văn đoàn, tôi
được an táng tại Quảng Nam. tờ báo Phong Hóa, số đầu tiên do Nhất Linh làm chủ thắp hương tưởng niệm các tác giả mà hầu hết truyện
Con trai thứ của Nguyễn Tường Vân là Nguyễn bút ra ngày 22/9/1932. Nửa năm sau, tháng 3/1933, dài, truyện ngắn và thơ của họ tôi đã đọc lúc còn học
Tường Phổ (1807 - 1856) làm quan triều Nguyễn. Nhất Linh nhận thấy cần mở rộng và duy trì lâu dài trung học.
Trưởng nam của ông Phổ là Nguyễn Tường Tiếp được hoạt động văn chương, báo chí nên lập ra Tự lực Tự lực văn đoàn có 7 hay 8 thành viên là đề tài
nhà Nguyễn bổ làm Tri huyện Cẩm Giàng. văn đoàn, lúc đầu có 4 người là ba anh em Nguyễn được tranh luận nhiều năm. Những người chủ trương
Một trong bốn người con của ông Tiếp là Nguyễn Tường và Khái Hưng (1896 - 1947). Sau có thêm Thế 7 thành viên gọi nhóm này là “thất tinh”, còn 8 thành
Tường Nhu (1881 - 1918), thân sinh của ba anh em Lữ (1907 - 1989), Xuân Diệu (1916 - 1985) và Tú Mỡ viên được gọi là “bát tú”. Nguyên nhân có ý kiến khác
Nhất Linh (1906 - 1963), Hoàng Đạo (1907 - 1948) và (1900 - 1976). Khoảng 2 năm sau, Nhất Linh cho ra này liên quan đến Trần Tiêu, tác giả tiểu thuyết Con
Thạch Lam (1910 - 1942). Mẹ của 3 anh em nhà văn tiếp tờ Ngày Nay (số đầu ra ngày 30/1/1935, từ số thứ trâu. Có người cho rằng Khái Hưng đã giới thiệu em
là bà Lê Thị Sâm (tục gọi là bà thông Nhu theo tên hai chủ bút chuyển từ Nhất Linh sang Thạch Lam). mình (Trần Tiêu) tham gia Tự lực văn đoàn.
và chức vị của chồng), con gái của Lê Quang Thuật, Đến năm 1936, tờ Phong Hóa bị đóng cửa vì đã Tú Mỡ, trong hồi ký Trong bếp núc Tự lực văn
người Huế, được triều Nguyễn cử ra Cẩm Giàng nhậm đăng hàng loạt bài phê phán mạnh mẽ chính quyền đoàn cũng khẳng định Trần Tiêu là thành viên .
[3]
18 Xuân Ất Tỵ