Page 63 - Tài nguyên & Môi Trường - Số Tết Âm Lịch

63
baotainguyenmoitruong.vn

`

nhiïìu loaâi chim laâ thûá… àïën tûâ Chim thiïn nûúác laåi traân ra keám, cho nïn coá khi vûâa bõ ngêåm
haânh tinh khaác. àûúâng tröëng coá thïí ngoaâi, maâ miïång bùæt trûúåt, vaâi phuát sau, laåi
Nhû loaâi kïìn kïìn vua úã Nam daânh nhiïìu ngaây àïí “chêët nhúát” lûãng lú mú maâng ài qua “vaách àaá”
Myä. Vúái gûúng mùåt àa sùæc maâu, cùæp tûâng coång laá àaân höìi trong rong rïu - laâ àêìu vaâ böå haâm ruâa caá
caác thùn thúá, u mêëu, cuåc thõt thûâa khö, ngùæt boã caânh caái bêîy “êëm sêëu; laåi túáp nheå àoâi ùn caái coång rïu
luác lóu ngoaâi sûác tûúãng tûúång. Àoá laâ cêy vaâ coång laá tûúi, nûúác” àoá vêîn àeåp àeä, tûúi roái, phêët phú - laâ lûúäi
loaâi chim töi tûâng chuåp: Rupicola. doån nïìn àêët thêåt khöng bõ ruâa. Vaâ con vûâa söëng soát ba phuát
Gûúng mùåt, phêìn àêìu vaâ ngûåc nhùén mõn cho cuöåc loaäng hay mêët trûúác coá thïí vônh viïîn àöí àúâi vaâo
chuáng laâ möåt “miïëng boåt biïín” mõn muáa goåi baån tònh. Coá taác duång. Quanh trong buång cuå ruâa.
maâng rûåc sùæc, hoùåc àoã àoåc hoùåc khi muáa trïn ngoån “êëm” coân tiïët ra lúáp Haäy àùåt mònh trong lõch sûã
vaâng ûúm (tuây theo giúái tñnh). Àöi cêy, khi muáa dûúái mêåt thúm, vúái caác tiïën hoáa cuãa caác loaâi vaâ sinh
con mùæt àen laáy vúái viïìn trùæng ngaâ mùåt àêët, nhûng nhêët “löng tú mõn” àêìy maâu caãnh kyâ dõ cuãa chuáng, múái hiïíu vò
mï maãi àiïím xuyïët hai bïn maá cuãa thiïët phaãi laâ khi trúâi sùæc bùæt mùæt (laâ moán ùn khoaái sao coá loaâi ïëch ngöìi dûúái mùåt
cuåc boåt biïín sùæc maâu. Nhòn chuáng sùæp töëi hoùåc sùæp tang khêíu cuãa haâng trùm loaåi cön truâng nûúác, maâ biïët ngêåm nûúác bùæn
giöëng con chim nhûåa, chim àöì chúi taãng saáng. Cûåc kyâ khaác nhau); àïí duå döî caác con möìi thaânh tia, “xóa” truáng röìi laâm ruång
hún laâ chim hoang daä àang nhaãy khoá quan saát vaâ nheå daå vaâ haáu ùn. Trong loâng êëm, con kiïën, con möëi úã tñt trïn cêy
nhoát. Nhûng, veã àeåp cuãa chuáng chuåp aãnh. Do söë lûúång chim maái ñt, giêëu nhêîn cûúái ài àïí cûa gaái (cûa coá lúáp gai moåc tûâ àaâi hoa hûúáng cao xuöëng. Vaâ nuöët chûãng. Töi
thêåt ma mõ, nhêët laâ khi tung hûáng nïn cuöåc àoå sûác, phö diïîn taâi giai), chûá mêëy ai tûå khoaác möåt caái xuöëng, thaânh cêëm coá lúáp saáp trún khaám phaá doåc daâi nûúác UÁc, chuåp
trong caác khu rûâng yïu thñch úã daäy nùng vaâ veã àeåp, sûå oai phong cuãa aáo viïët chûä “àaä coá vúå” röìi àïí ài baát àïí cön truâng sa bêîy bõ trún truöåi aãnh Kangaroo (loaâi vêåt biïíu
Andes, xûúng söëng vuâng Nam Myä. chim tröëng àïí giaânh con maái laâ phöë bao giúâ. Coá ngûúâi haâi hûúác khöng taâi naâo boâ lïn têíu thoaát nöíi, tûúång cuãa nûúác UÁc) vúái àuã thïí
Chuáng laâ quöëc àiïíu cuãa Peru. Àïën cûåc kyâ khöëc liïåt. Vaâ cuöåc muáa kinh thöët lïn nhû vêåy. naån nhên naâo cöë bay lïn thò seä bõ daång, nhûng ngaåc nhiïn nhêët laâ
muâa bùæt cùåp chuêín bõ giao phöëi, àiïín cuãa gêìn 40 loaâi chim thiïn Coá loaâi hoa (àún tñnh) to nhêët “nhûäng muäi tïn” ngùn hoùåc xiïn viïåc loaâi chuöåt tuái to àuâng naây,
caái maâo hònh reã quaåt cuãa chim àûúâng tröëng (nhû baáo chñ ca tuång), thïë giúái Rafflesia úã khu vûåc chïët. Caã àöång vêåt coá xûúng söëng con non sinh ra laåi coá thïí beá
tröëng trúã nïn mûúåt maâ theo böå laâ: “àeåp, kyâ quùåc, phûác taåp vaâo Borneo, hoân àaão lúán thûá 3 thïë giúái, nhoã, chuöåt, ïëch vaâ thùçn lùçn cuäng laâ àïën… kinh ngaåc. Con non ra àúâi
löng cûa gaái. bêåc nhêët trong thïë giúái caác loaâi truâm lïn laänh thöí cuãa 3 quöëc gia “thûác ùn” cuãa loaâi cêy, loaâi hoa “saát khi chûa coá mùæt, tai beá tñ ti, chiïìu
Laå nhêët vïì löëi söëng vaâ hònh chim, àïí thu huát con maái”. Àêy Malaysia, Indonesia, Brunei. Hoa thuã” naây. daâi cuãa chuáng chó coá 2,5cm,
daáng, phaãi kïí àïën chim thiïn cuäng laâ lyá do àïí chim thiïn àûúâng naây àoã nhû möåt miïëng thõt boâ naåc Àöi khi, “vùn hoáa cöång sinh” nùång chó 0,8 àïën 1 gram. Sinh ra,
àûúâng (bird of paradise) Greater “nhêët thïë giúái” trïn quaá nhiïìu vûâa phanh ra, böëc muâi tanh thöëi thuá võ àûúåc thïí hiïån rêët roä úã àêy. chuáng tûå boâ lïn caái tuái trûúác ngûåc
Iophorina chó söëng úã vuâng Papua phûúng diïån: chuáng buöåc phaãi tiïën nhû phaãn thõt thöëi rûäa, àûúâng kñnh Cêy nùæp êëm nhûã àûúåc caã àaân cuãa meå, nùçm trong àoá traánh reát,
(thuöåc Indoneisa vaâ Papua New hoáa àïí laå, àeåp, tuyïåt vúâi tûâ hònh hoa lïn túái hún möåt meát, nùång úã chuöåt chuâ túái ùn no caác loaåi mêåt traánh nùæng, traánh bõ ùn thõt hay
Guinea), maâu sùæc cuãa chuáng àeåp daáng, àiïåu muáa àïën gioång hoát. Àïí mûác khoá tin: 11kg! Chuáng núã vaâ hoa, röìi, àïí traã ún, chuöåt ta phoáng dêîm chïët, buá sûäa meå suöët gêìn
sûäng súâ. Töi nghô, caác haäng xe húi àûúåc chim maái choån vaâ àûúåc duy taân rêët nhanh (khoaãng 5 ngaây) vúái uïë vö töåi vaå vaâo caác caái êëm coá nùæp möåt nùm trúâi (vaâ view - têìm nhòn
hay àiïån thoaåi thöng minh àùæt tiïìn trò noâi giöëng, àïí cêy tiïën hoáa “bûúác nhûäng kyã luåc khöng thïí lyá giaãi nöíi. cuãa “thên chuã” nhùçm cung cêëp túái - tûâ trïn caái tuái cao gêìn 2m trûúác
nhêët thïë giúái, nïn cöë gùæng pha theo” vïì phña sûå ûu tuá maâ chuáng Vaâ muâi thöëi kinh túãm cuãa chuáng coá 70 - 100% söë Ni-tú thiïët yïëu maâ ngûåc meå nhû thïë tuyïåt vúâi). Röìi
chïë, “mûúån” àûúåc caái maâu naây maâ àang súã hûäu. chûác nùng thu huát cön truâng, ruöìi loaâi “hoa ùn thõt” naây rêët rêët cêìn àïí múái thïnh thang “ài vaâo àúâi”.
laâm haâng xa xó. Chûa kïí laâ hònh Nhên àêy laåi nhúá àïën loaâi chim muöîi, boå caánh cûáng, àuã loaâi ùn xaác phuåc vuå viïåc sinh trûúãng. Nghe Nhiïìu taâi liïåu viïët roä: sinh ra,
daáng: tûâng choãm löng oáng aánh xaâ cöëc biïín úã Àaão Giaáng Sinh chïnh thöëi àïën àïí giuáp noá thuå phêën. Thêåt noái, luác cao tay, nhiïìu loaâi cêy nùæp Kangaroo non chó “beá bùçng haåt
cûâ trïn àêìu, úã àuöi, tûâng taán löng vïnh giûäa ÊËn Àöå Dûúng (thuöåc laâ möåt “pheáp tñnh” kyâ diïåu vaâ kyâ dõ! êëm coá thïí àoáng caái nùæp cuãa mònh gaåo”, “bùçng haåt àêåu”. Vò con meå
lêëp loáa úã ngûåc chuáng, àiïìu laâ kiïåt laänh thöí UÁc, nhûng àaão nùçm caách vaâo caái êëm (hoa) àïí “nêëu” cön vuång vïì, to lúán (Kangraroo àoã
truâng vaâ vaâi loaâi àöång vêåt khaác.
taác cuãa taåo hoáa. sên bay gêìn nhêët úã TP. Perth cuãa Nhûäng àûáa con nùång túái 90kg, daâi túái 2,8m), chên
Gêìn 40 loaâi chim thiïn àûúâng UÁc túái 3 giúâ bay; trong khi chó caách “beá bùçng haåt àêåu” cuãa loaâi Nhên àêy, laåi nhúá túái loaâi ruâa tay loáng ngoáng, àûáng tûå vïå phaãi
chó coá úã Papua, àaä àöët mêët haâng caác àaão lúán Sumatra hay Java caá sêëu úã àaáy àaåi dûúng, chuáng duâng àïën sûác maånh cuãa caái àuöi
triïåu àö la Myä vaâ 8 nùm miïåt maâi cuãa Indonesia khoaãng 350km vêåt nùång 90kg, cao 2m! biïët àïí rïu truâm lïn cú thïí mònh to àuâng, nïn khi con beá bùçng haåt
cuãa nhoám nhaâ khoa hoåc, nghïå syä, àûúâng biïín), chuáng chó coá úã àaão phú phêët lam nham giöëng y nhû àêåu maâ khöng tûå boâ vaâo tuái cuãa
dêîn àêìu laâ Tim Laman (laâm cho naây, maâ khöng coá úã núi naâo khaác Hay nhû 130 loaâi hoa nùæp êëm, hoân àaá cöí xûa cuä caâng. Röìi “cuå meå àûúåc; hoùåc chùèng may bõ rúi
möåt trûúâng Àaåi Hoåc Myä) tòm hiïíu, trïn thïë giúái (úã haânh tinh khaác thò chuáng biïët tiïët ra thûá si-rö, nhúát, ruâa” haá miïång ra, caái miïång cuäng ra khoãi àoá, thò baâ meå cuäng
ghi hònh theo caách cöng phu nhêët chûa ai kiïím tra). Sau khi quyïën àaân höìi, àûúåc coi laâ möåt loaåi y nhû hang höëc, rong rïu, àaá taãng. àaânh… ngêåm nguâi boã ài. Chûá
thïë giúái. Hoå caâi caã nhûäng caái àeân ruä àûúåc baån tònh, öëp doåc cöí phña polymer sinh hoåc. Thûá naây duå cön Luä caá bùæt àêìu thung thùng búi. laâm sao maâ nhoán tay nhoán chên
vúái chiïët aáp siïu tinh vi trong caác trûúác, doåc diïìu vaâ ngûåc chuáng tûå truâng túái, laâm cho chuáng ngaä vaâ Ruâa coá möåt caái lûúäi, göìm nhiïìu “nhùåt” lïn àûúåc?!
caánh rûâng töëi (àïí kheä khaâng chónh phöìng lïn möåt quaã boáng. Quaã rûäa xaác trong bïí chûáa “hoáa chêët niïm maåc coá thïí thoâ ra phêët phú Chùèng coân nghi ngúâ gò nûäa:
tùng aánh saáng khi sêm sêím röëi boáng daâi, to hún caã cú thïí chuáng, sinh hoåc” àùåc biïåt, nhùçm cung cêëp nhû cön truâng, nhû coång rïu, àïí thiïn nhiïn laâ vêåy, noá vöën tûå cên
hoùåc rim róm saáng). Khi chim thiïn àoã choát, ngoaâi voã luán phuán vaâi súåi dûúäng chêët cho hoa vaâ cêy. Nhiïìu múâi goåi caác loaâi caá túái. Caá túái àúáp bùçng, sùæp xïëp vaâ tûå tiïën hoáa theo
àûúâng tröëng muáa goåi baån tònh, hoå löng àen. Khoa hoåc viïët: chuáng núi hoå goåi àêy laâ caác “monkeys vaâo coång lûúäi ruâa, laâ ruâa ta khêåp caách riïng cuãa chuáng, coá khi qua
laâm caã lïìu trïn cêy cao vaâ àùåt caã laâm thïë àïí àaánh dêëu laâ mònh àaä cup” tûác laâ caái êëm nûúác, caái duång miïång vaâo vúái töëc àöå siïu nhanh haâng triïåu vaâ caã tyã nùm. Con ngûúâi
nhûäng öëng kñnh “siïu àùæt” cuãa caác “coá chuã”, tûác laâ àaä thuöåc vïì möåt cuå àûång nûúác àïí khó cêìm vaâo vaâ trúâi phuá (caác nhaâ khoa hoåc àaä ào, chó viïåc cöë maâ hiïíu röìi ûáng xûã tön
haäng maáy aãnh (quaá àùæt nïn khöng “ngûúâi àaân baâ duy nhêët naâo àoá”. “nêng ly” vúái nhau. Tuy nhiïn, duâ chó 0,03 giêy). Nhai hoùåc nuöët troång sûå cên bùçng vaâ tiïën hoáa àoá,
thïí saãn xuêët baán haâng loaåt). Thuãy chung thay. Ngûúâi ta hay mûa gioá baäo buâng, caái cöëc àêìy chûãng luä caá. Trñ nhúá cuãa caá rêët thïë àaä laâ tuyïåt vúâi lùæm röìi.q