Page 57 - Đại biểu Nhân dân

Văn hóa - Văn nghệ
Một dải Hoành Sơn
Một dải Hoành Sơn

giữa đất trời

nBút ký của NGUYỄN PHAN KHIÊM

Đèo Ngang trên núi Hoành Sơn kết nối Hà
Tĩnh với Quảng Bình là một địa danh đặc
biệt, ghi dấu trong vô số tác phẩm văn
chương từ cổ chí kim. Nơi đây cũng gợi nhớ

những võ công lừng lẫy của người xưa…

Dải núi giăng ngang chia giới hạn

Chúng tôi đến thăm Hoành Sơn Quan vào buổi chiều để
tương đồng với lúc “xế tà” hai trăm năm trước, khi nữ sĩ
quê làng hoa Nghi Tàm - Bà Huyện Thanh Quan đi qua nơi
này, dừng chân ngắm cảnh viết nên bài thơ trác tuyệt, gửi
gắm nỗi u hoài thế sự.
Hoành Sơn Quan là ba chữ đề ở mặt Bắc của cổng. Đây là
công trình do vua Minh Mạng cho xây dựng năm 1833, để
kiểm soát người qua lại trên đường thiên lý, trước khi vào
vùng đất quan trọng, có Kinh đô Huế. Tôi đo thử bằng tay, thì
tường của cổng dày chừng 60cm, cổng cao hơn 4m, dù rêu
phong và trải qua nhiều phen binh lửa nhưng vẫn còn khá Hoành Sơn Quan nhìn từ trên cao Ảnh: Phong Nha Explorer
nguyên vẹn. Nghe nói trước đây, hai bên cổng có tường thành
và mỗi bên có gần ngàn bậc theo triền núi để qua đèo. Phía Trong bài Quá Hoành Sơn quan, khắc trên bia đá dựng được giao cho Trịnh Kiểm (1503 -1570) - một bề tôi thân
trước và sau Hoành Sơn Quan là đường nhựa phẳng lỳ, mặt ở vách núi năm 1842, vua Thiệu Trị viết: Nhất đái miên cận và cũng là con rể của Nguyễn Kim.
Bắc còn có mấy chục bậc đá lưu lại dấu xưa khúc khuỷu, còn hoành hạn tải sơn/ Quyển liên khởi phục hải tân gian/ Vệ Để củng cố quyền lực, Trịnh Kiểm tìm cách loại dần phe
mặt phía Nam thì đường sát bên cổng. Nam củng Bắc phân nghiêm tấn/ Lịch cổ lai kim tác hiểm cánh của Nguyễn Kim. Khi anh trai là Nguyễn Uông bị hại,
Tôi đi quanh Hoành Sơn Quan, thử hình dung chỗ nào Bà quan… Nghĩa là: Một dải núi giăng ngang chia giới hạn ở Nguyễn Hoàng sai người ngầm đến hỏi ý kiến Trạng Trình -
Huyện nhìn thấy “Lom khom dưới núi tiều vài chú/ Lác đác đây/ Như hình rồng rắn uốn lượn cao thấp trên bờ biển/ Nguyễn Bỉnh Khiêm. Nguyễn Bỉnh Khiêm nhìn hòn non bộ mà
bên luông rợ mấy nhà” . Vẫn ánh mặt trời từ phương Tây vàng Gìn Nam, giữ Bắc nơi đồn binh nghiêm ngặt/ Từ xưa tới nay nói: Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân, nghĩa là: Một dải
(1)
rực nhưng không gian đèo Ngang thì quá khác xưa. đây là cửa ải hiểm yếu. núi Hoành Sơn có thể dung thân muôn đời. Nguyễn Hoàng bèn
Trước và sau Bà Huyện Thanh Quan đã có nhiều người, từ Nguyễn Trường Tộ trong bài Quá Hoành Sơn Quan hữu cảm xin vào trấn thủ Thuận Hóa, khi đó là vùng đất phức tạp “lòng
các vị Hoàng đế như Lê Thánh Tông, Thiệu Trị đến các nhà cũng nói về ranh giới rằng: Thử địa tích tằng nam bắc hạn/ Hân dân hãy còn tráo trở”, được coi là miền biên viễn xa xôi, xứ sở
khoa bảng lừng danh, tao nhân mặc khách như Nguyễn Du, kim nhất thống bắc nam bình, nghĩa là Nơi đây xưa từng là giới lưu đày các tội nhân và tù binh… nên Trịnh Kiểm đồng ý. Năm
Nguyễn Khuyến, Cao Bá Quát, Ngô Thì Nhậm, Nguyễn Trường hạn Nam Bắc/ Nay mừng Bắc Nam đã thống nhất, bình yên. 1558, ông vào trấn thủ Thuận Hóa, thực hiện chính sách “vỗ về
Tộ… qua đây, để lại cảm xúc và suy tư trong những thi phẩm, Sách Đồng Khánh địa dư chí viết: “Núi Hoành Sơn ở địa dân chúng, thu dùng hào kiệt, sưu thuế nhẹ nhàng” nên được
đủ biết địa danh này đặc biệt đến thế nào. phận các thôn Xuân Sơn, Ngưu Sơn tổng Hoằng Lễ. Một dãy từ “dân mến phục, thường gọi là chúa Tiên”.
Việt Nam là đất nước có nhiều vùng núi non hiểm trở phía Tây kéo ngang ra đến biển, làm thành chỗ xung yếu chắn Nguyễn Hoàng mở ra một sự nghiệp vĩ đại, nhưng sau
nên có nhiều đèo, người ta hay nhắc đến bốn đèo lớn nhất ngang hai miền Nam Bắc. Thời Nam - Bắc phân tranh, trên khi ông qua đời, mâu thuẫn Trịnh - Nguyễn trở nên gay gắt,
ở phía Bắc là đèo Pha Đin có độ dài 32km ở Sơn La; đèo Ô đỉnh núi có lũy của Ninh Quận công, di tích cũ vẫn còn, nay có mở ra giai đoạn Đàng Trong - Đàng Ngoài phân tranh rất
Quy Hồ nối liền hai tỉnh Lào Cai và Lai Châu, với độ dài kỷ cửa ải đóng quân trấn thủ”. đau thương. Trong gần nửa thế kỷ, từ năm 1627 - 1672, hai
lục gần 50km; đèo Khau Phạ dài trên 30km ở Yên Bái; đèo bên đã bảy lần đánh lớn và nhiều trận đánh nhỏ, chiến
Mã Pí Lèng dài khoảng 20km thuộc cao nguyên Đồng Văn, Hòa bình để an cư lạc nghiệp trường chủ yếu ở hai bên của đèo Ngang, trên các vùng
Hà Giang. Miền Trung - Tây Nguyên cũng có những đèo đất Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình ngày nay, hao tổn không
hiểm trở, không mấy người không biết như đèo Hải Vân, Nói đến đèo Ngang, không thể không nhắc đến Nguyễn biết bao nhiêu xương máu.
đèo Hòn Giao, đèo Bảo Lộc... Độ hiểm trở, độ cao và chiều Hoàng (1525 - 1613). Ông là con trai của An Thanh hầu Sách Nam Triều công nghiệp diễn chí của Nguyễn Khoa
dài đều không bằng nhưng đèo Ngang chỉ dài 2,5km, nối Nguyễn Kim (1468 - 1545), cựu thần nhà Lê, người đã có Chiêm (1659 - 1739) kể về giai đoạn chiến tranh liên miên đó,
Hà Tĩnh và Quảng Bình, lại nổi tiếng bởi vị trí đặc biệt và bề công phò vua Lê Trang Tông, trung hưng nhà Lê sau khi bị có những câu chuyện toát lên khát vọng hòa bình, tình thương
dày lịch sử không có nơi nào có thể so sánh. nhà Mạc cướp ngôi. Nguyễn Kim bị sát hại, quyền bính của những người lính ở hai bên chiến tuyến rất xúc động.

Hoành Sơn Quan xưa Ảnh tư liệu Hoành Sơn Quan nay Ảnh: NPK

52 ĐẠI BIỂU NHÂN DÂN