Page 107 - Báo Quảng Ninh - Số Tết Âm Lịch

Cụ Tự có ba người con gái, may mắn con gái út của cụ là
bà Lương Thị Tuyết cũng có niềm đam mê giống mẹ. Bà
Tuyết năm nay đã 61 tuổi. Bà cũng học hát từ mẹ khi mới
14 tuổi. Bà kể: “Mẹ tôi thường thủ thỉ với con gái, chỉ sợ tuổi
ngày càng cao, những cụ biết hát trong làng cũng đã dần
mất đi, những điệu hát Nhà tơ không còn ai biết tới thì quá
đáng tiếc. Giai đoạn 1963-2007, khi trên địa bàn không
còn tổ chức các hội đình làng, mẹ vẫn thường xuyên nhắc
tôi và các cháu ôn lại lời hát, điệu múa”.
May mắn đến năm 2009, cùng với việc xây dựng lại
đình Đầm Hà và phục dựng lại lễ hội đình Đầm Hà, các
giá trị văn hóa có liên quan cũng được khôi phục, phát
huy. Cụ Tự được mời đến các lớp dạy hát Nhà tơ - Hát,
múa cửa đình để truyền dạy cho hàng trăm học viên trong,
ngoài huyện. Cũng trong năm ấy, cụ được Hội Văn nghệ
dân gian Việt Nam tặng Bằng công nhận danh hiệu Nghệ
nhân Dân gian.
Đặc biệt, năm 2015, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch
có quyết định công nhận hát Nhà tơ - Hát, múa cửa đình
của Quảng Ninh là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia,
cụ Tự tích cực tham gia lưu giữ, truyền dạy các điệu hát,
múa này. Năm 2015, cụ được Chủ tịch nước tặng danh
hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Và năm 2019, cụ là người Quảng Thị trấn Đầm Hà thành lập CLB hát Nhà tơ - Hát, múa cửa đình nhằm góp phần giữ gìn và bảo tồn Di sản
Ninh đầu tiên được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ văn hóa phi vật thể cấp quốc gia cho thế hệ mai sau. Ảnh: QUỐC NGHỊ (CTV)
nhân Nhân dân.
Giờ đây tuổi đã cao, cụ Tự không thể đi đây, đi đó
như trước; tuy nhiên, tiếp nối truyền thống, con gái cụ là
bà Lương Thị Tuyết và cháu gái của cụ - bà Lương Thị
Khương tiếp tục tham gia các lớp dạy hát Nhà tơ - Hát,
múa cửa đình cho thế hệ trẻ có niềm đam mê trên địa bàn.
Hiện bà Lương Thị Tuyết là Chủ nhiệm CLB hát Nhà tơ của
xã. Nói về điều này, bà Tuyết tâm sự: “Nhà nông, công việc
đồng áng luôn bận rộn, nhưng nhớ đến sự tâm huyết của
mẹ và của chính bản thân với mong muốn gìn giữ nét đẹp
của di sản văn hóa phi vật thể này, nên tôi vẫn tham gia
CLB hát Nhà tơ của xã và tham gia dạy hát cho các CLB
hát Nhà tơ của học sinh trên địa bàn”.

DÒNG CHẢY BỀN BỈ Ở VÙNG ĐÔNG BẮC
Theo danh sách kiểm kê di sản văn hoá phi vật thể
quốc gia, hát Nhà tơ - hát, múa cửa đình là một loại hình
nghệ thuật trình diễn dân gian, phân bố ở TP Móng Cái,
huyện Đầm Hà, huyện Hải Hà và huyện Vân Đồn của tỉnh Múa dâng hương
Quảng Ninh. Hát Nhà tơ - Hát, múa cửa đình ở Quảng trong múa, hát Nhà
Ninh đã tồn tại trong dân gian từ thế kỷ thứ XIII trên một tơ tại Lễ hội đình
không gian rộng và lưu truyền từ đời này qua đời khác ở Tràng Y, xã Đại Bình
vùng ven biển Đông Bắc của tỉnh Quảng Ninh. Các điệu (Đầm Hà).
hát, múa được hình thành và gắn liền với dòng chảy của
văn hoá lịch sử và văn hoá tâm linh, thể hiện ở việc hát
Nhà tơ - hát, múa cửa đình thường gắn với các đình làng thơ, Thổng, Dồn, Gửi thư, Hát múa Đại thạch hay Đại dạy hát chính là các cô, các bà trong CLB hát Nhà tơ
như: Ở Móng Cái gắn với đình Trà Cổ, đình làng Bầu, đình thực, Hát múa bỏ bộ, Hát múa bài bông, Tấu nhạc và của xã, trong đó có bà Lương Thị Tuyết và bà Lương
Vạn Ninh ở Đầm Hà gắn với đình Đầm Hà, đình Tràng Y múa tứ linh. Thị Khương.
(đình Áo Dài); ở Vân Đồn có đình Quan Lạn, đình Hà Vực; Không gian hát Nhà tơ thường diễn ra tại các đình Dù mới đi vào hoạt động, song CLB đã tạo được sự
ở Hải Hà có đình My Sơn. làng trong ngày hội đầu xuân. Đây là một loại hình hứng thú, say mê cho các thành viên tham gia. Cô bé Lê
Khác với ca trù, ở Quảng Ninh, không gian trình diễn nghệ thuật diễn xướng trước thần thánh, trước các vị Thị Hoài, thôn Trại Khe, học sinh lớp 6A, Trường THCS
hát Nhà tơ - Hát, múa ở cửa đình rộng, nhiều người cùng anh hùng dân tộc nên biểu diễn hát Nhà tơ - Hát, múa xã Đầm Hà - một trong những học viên có chất giọng tốt,
hát, múa; người hát, người đánh đàn đáy, gõ trống chầu cửa đình mang tính kỷ luật cao. Các đào hát không tâm sự: “Cháu hay theo ông bà, bố mẹ đi xem hát Nhà
đều đứng hoặc ngồi để hát; người gõ phách có thể là người chỉ hát hay, múa dẻo mà còn phải biết kết hợp nhuần tơ mỗi khi huyện tổ chức Lễ hội đình Đầm Hà. Nghe các
hát hoặc không phải là người hát; trang phục đều mặc nhuyễn với các loại nhạc cụ. Những câu hát chúc thần cụ, các bà hát những làn điệu, lời ca, cháu rất thích và
trang phục truyền thống áo dài màu nâu; trước khi hát có như lời chào của người hát với thần linh sẽ bắt đầu buổi quyết tâm theo học. Bố mẹ cháu cũng ủng hộ cháu”.
3 bài múa, tốp múa có từ 6 đến 8 người, có khi tới 10 đến trình diễn; sau đó, các đào hát sẽ hát những bài hát hay Với chất giọng khá đặc biệt, kéo dài phần cuối của
12 người; riêng múa dâng hương có 2 bài, múa đón thần câu hát có nội dung ca ngợi lòng trung của bề tôi với người dân ven biển ở Đầm Hà kể cả với các bà, các
về đình làng (rước thần), múa dâng hương trước sau đó là vua, răn dạy về đạo đức, khuyên bảo con cái về đạo bá, các cô hay những em học sinh nơi đây khiến điệu
múa dâng hoa mừng thần, múa đèn tiễn thần, cả tốp múa hiếu, về tình làng nghĩa xóm...: hát Nhà tơ càng thêm thấm đẫm. Để truyền lửa đam
đều hát. Ngồi nghe một tiếng tỳ ai/ Tiếng khoan, tiếng nhặt mê cho các bạn trẻ, Đoàn Thanh niên xã còn thường
Diễn trình của Hát Nhà tơ thường theo trình tự: Giáo đêm đông trường/ Gió lọt mùi nhang, đức thánh quan xuyên tổ chức cho các CLB này đến thăm Nghệ nhân
trống, Giáo hương, Dâng hương, Hát giai, Đọc phú, Ngâm mở tiệc vinh vang/.../ Mừng vua muôn tuổi ngự muôn Nhân dân Đặng Thị Tự để nghe cụ kể về nguồn gốc
dân/...Hay: “Thiếp thời giữ hát Nhà tơ ở Đầm Hà, để được nghe chất giọng thấm
chân giày, tay dệt/ Chàng thì đượm, mượt mà, lôi cuốn của cụ khi thể hiện các bài
ôn kinh thánh tiên hiền/ Sang hát; từ đó bồi đắp tình yêu dành cho điệu hát truyền
canh năm xin đỗ tay quyền/ thống đặc trưng này.
miền Đông Bắc nhà, thôn Từ khi thành lập đến nay, các thành viên CLB hát
gióng giả/... Nhà tơ trong trường học ở xã Đầm Hà còn được tham
Trước đây, các lớp học gia biểu diễn cho một số chương trình của huyện, hay
hát Nhà tơ ở huyện Đầm chương trình văn nghệ ở phố đi bộ của huyện; tham gia
Hà chủ yếu là người lớn giao lưu giữa các CLB hát Nhà tơ trên địa bàn huyện.
tuổi. Nhưng nay, niềm đam Đoàn Thanh niên xã cũng tích cực huy động các nguồn
mê gìn giữ nét văn hóa đặc xã hội hóa, tìm kiếm nguồn kinh phí để hoạt động của
sắc này được lan truyền, thu các CLB đi vào nền nếp và phần nào đảm bảo chế độ
hút thế hệ trẻ. Bí thư Đoàn cho các nghệ nhân trong quá trình truyền dạy nghệ
Thanh niên xã Đầm Hà Đặng thuật dân gian cho lớp trẻ.
Minh Hải cho biết: Từ tháng Nghệ thuật trình diễn dân gian hát Nhà tơ đã tồn
3/2024, Đoàn Thanh niên xã tại hàng trăm năm, gắn liền với quá trình hình thành và
Đầm Hà ra mắt 2 CLB “Hát phát triển của cư dân các làng xã ven biển, hải đảo của
Nhà tơ trong trường học” tại Quảng Ninh. Việc các đào nương tích cực truyền dạy
Trường Tiểu học xã Đầm Hà lại cho lớp trẻ nghệ thuật hát Nhà tơ, góp công không
và Trường THCS xã Đầm Hà nhỏ trong việc bảo tồn, phát huy di sản hát cửa đình ở
với tổng số 50 học sinh tham Đầm Hà nói riêng, ở Quảng Ninh nói chung; từ đó giúp
gia. Các thành viên CLB duy cho hát Nhà tơ thể hiện được hết nét văn hóa độc đáo
trì lịch sinh hoạt, luyện tập của người dân ven biển trên địa bàn; để mỗi độ Tết đến
Nghệ nhân Nhân dân Đặng Thị Tự tham gia tiết mục hát Nhà tơ tại Lễ đón nhận hát Nhà tơ mỗi tháng 2 buổi xuân về, người dân lại được sống trong không khí rộn
huyện Đầm Hà đạt chuẩn NTM nâng cao vào tháng 2/2024. Ảnh: VĂN BÁ vào chiều thứ năm, và người ràng của những làn điệu, câu hát mượt mà ấyn

Quảng Ninh 105
Xuân Ất Tỵ 2025