Page 9 - Đắk Lắk Nguyệt San

ê đắm

M
hiều lần tôi đã ngẩn ngơ, mê M
đắm trước những công trình
Nkiến trúc ở vùng đất Tây
kiến trúc dân gian Tây Nguyên
Nguyên: công trình Tòa Giám
mục ở TP. Buôn Ma Thuột hay khu kiến trúc dân gian Tây Nguyên
vườn tượng nhà mồ ở Buôn Đôn;
những ngôi nhà tổ chim ở Đắk
Rlấp (Đắk Nông), những ngôi nhà
rông ở Kon Chro (Gia Lai), Kon
Rẫy (Kon Tum)… Những kiến
trúc dân gian ấy hiện lên vẻ đẹp
quyến rũ rất khó cắt nghĩa.
Kiến trúc là mảng văn hóa vật
thể của các dân tộc. Nhưng qua
đó, người ta có thể nhìn ra thế
giới tinh thần, chiều sâu và bề dày
văn hóa của các dân tộc.
Đành rằng, nghệ thuật kiến
trúc dân gian thì mỗi vùng miền
mỗi kiểu nhưng đậm đặc nhất
theo tôi vẫn là Tây Nguyên. Là bởi
Tây Nguyên vốn cộng cư nhiều
dân tộc anh em, mỗi dân tộc lại Kiến trúc nhà rông và nhà ở của người Ba Na những năm 1960. Ảnh: Daniel Léger
chia ra nhiều nhánh. Theo đó, từ
mẫu số kiến trúc chung sinh sôi, Nam Tây Nguyên, các dân tộc anh huyền bí thể hiện sâu sắc thế giới
nảy nở, hình thành các kiểu dáng em Ba Na, J’rai, Xê Đăng… cũng quan, nhân sinh quan của đồng
kiến trúc vừa giống nhau vừa có những kiểu thức nhà sàn khác bào các dân tộc Tây Nguyên. Là
khác nhau và tất cả đều đẹp trong nhau, đẹp và gắn bó với thiên dấu gạch nối giữa thế giới người
sự thống nhất mà đa dạng. nhiên. sống và người đã khuất. Thật ra,
Trong loại hình kiến trúc dân Nhà sinh hoạt cộng đồng là nhà mồ không phải là kiến trúc
gian, quan trọng nhất là ngôi nhà. cách nói hiện đại và trên văn bản duy nhất có ở vùng cao nguyên.
Nhưng Tây Nguyên khác nhiều hành chính, trên thực thế đây là Nhà mồ được trang trí bằng
vùng miền khác bởi có nhiều loại ngôi nhà chung của buôn làng, những bức họa khắc mô tả hiện
hình nhà: nhà ở, nhà sinh hoạt là nơi diễn ra những nghi lễ đặc thực sinh động của đời sống và
cộng đồng (tạm gọi), nhà mồ và biệt trong đời sống của cộng trong số đó, tượng nhà mồ xứng
nhà kho. đồng. Đặc sắc nhất của không đáng là những tác phẩm nghệ
Trước hết, nói về nhà ở. Người gian văn hóa này chính là ngôi thuật dân gian đầy sức cuốn hút.
M’nông phía Nam Tây Nguyên có nhà rông của các dân tộc phía Bắc Nói không ngoa rằng, những ai
nhà ở hình tổ chim như đã nói. Tây Nguyên. Hình ảnh những từng lạc bước chân vào khu nhà
Nhà này còn có tên là nhà tò vò mái nhà rông như cánh chim đại mồ ở Tây Nguyên sẽ đi từ ngạc
bởi chỉ có một lối ra, vào. Nhà bàng hay như lưỡi rìu tạc vào trời nhiên này đến ngạc nhiên khác để
lợp tranh, nếu nhìn từ trên cao có xanh, vừa hùng vĩ vừa lãng mạn, rồi tự hỏi, làm cách nào chỉ bằng
hình dáng tổ chim úp ngược hay chất chứa tính thiêng truyền đời rìu, rựa với thân cây rừng, người
tổ tò vò. Vách nhà tứ phía được cho các thế hệ. Sau này nhiều nhà nghệ sĩ dân gian vô danh có thể
đan dựng từ cây rừng, tre và lợp rông đã tôn hóa, bê tông hóa… tạo tác ra các bức tượng mê hoặc
tranh nên mùa hè mát và mùa làm mất đi rất nhiều vẻ đẹp của đến thế.
đông thì lại ấm. Người Êđê có nhà kiến trúc được xem là cổ xưa nhất Cuối cùng là nhà kho. Nhà
sàn, cầu thang đẽo từ thân gỗ với ở các buôn làng. kho thì đa phần nằm ở phía Bắc
biểu tượng phồn thực độc đáo. Nhà mồ là không gian tâm linh Tây Nguyên, trên địa bàn hai tỉnh

8