Page 42 - Biên Phòng

42 Xuân
2025

huyền thoại

về rắn

n cẨM LINH

Trong đời sống văn hóa của
nhiều đồng bào dân tộc
thiểu số ở Việt Nam, ngay
từ những câu chuyện xa
xưa hay trong nghệ thuật
tạo hình, điêu khắc, rắn đã
trở thành một con vật linh Bức tượng điêu khắc rắn thần đầu gà
trống của nghệ nhân Bhriu Bố, người
thiêng, là biểu tượng của Cơ Tu. Ảnh: BÙi CườnG
sự che chở, bảo vệ. Hình
tượng của rắn không thể
tách rời trong văn hóa của
cộng đồng các dân tộc
thiểu số Việt Nam.

Hình tượng rắn Naga trong văn hóa Khmer. Ảnh: BÙi CườnG

rong 12 con giáp, rắn có vị trí quan quạ, chèo bẻo. Với người Cơ Tu ở dãy
trọng trong đời sống văn hóa, tín Điểm qua vài nét về rắn Trường Sơn, hình tượng rắn cũng thường
Tngưỡng và phong tục của nhiều trong văn hóa và nghệ thuật được chạm khắc trên các thân cột của
cộng đồng các dân tộc thiểu số. Điểm tạo hình của nhiều cộng nhà Gươl cùng với nhiều con thú khác.
đáng chú ý trong hình tượng rắn của đồng các dân tộc thiểu số tại Trong điêu khắc của Phật giáo của
người Việt Nam là xuất hiện rất đa dạng Việt Nam để thấy yếu tố tích cộng đồng người Khmer, hình tượng rắn
với những biến thể khác nhau, như rắn, cực mà con người đã trông thần Naga trở thành một biểu tượng
trăn, chằn tinh, giao long, thuồng luồng. không thể thiếu trong các họa tiết, hoa văn
Có ý kiến cho rằng, giao long mang nhiều chờ ở nó. Năm Ất Tỵ sắp đến, trang trí trong kiến trúc, điêu khắc. Nghệ
ý nghĩa với tục thờ cúng tổ tiên, liên quan theo truyền thống của cha thuật tạo hình Naga trong Phật giáo với
đến tục người Việt cổ thường xăm mình ông, con rắn sẽ đem tới hạnh hình ảnh một con rắn mang bành lớn,
khi xuống nước để không bị giao long ăn phúc cho muôn nhà. Một con thường xuất hiện với một đầu hay nhiều
thịt, lâu dần coi đó là tổ tiên. Rắn là con vật linh thiêng là biểu tượng đầu. Trong kiến trúc chùa của người
vật trung tâm trong truyện kể dân gian một của sự che chở, bảo vệ để xã Khmer Nam Bộ hay của người Chăm cổ,
số dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc Việt hội ngày một tốt đẹp hơn. chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp những
Nam, cũng là một con vật trong tín hình ảnh rất phong phú, đa dạng, dưới
ngưỡng thờ con vật của các dân tộc với nhiều hình dạng khác nhau như: rắn trượt
tần số xuất hiện phổ biến. cũng gắn câu chuyện về rắn thần. Con trai trên diềm mái chùa; rắn quấn từ dưới mái
Hình tượng rắn trong đời sống của Y Lắk của làng tình nguyện lên đường để hiên đến rầm mái; rắn bao quanh khung
đồng bào dân tộc thiểu số có thể kể đến tìm nguồn nước cứu dân làng. Qua bao cửa; rắn trượt trên mặt tiền của các cột đỡ
câu chuyện mở đầu của người Mông, nhiêu lần mặt trời lặn rồi lại mọc mà chàng và lượn sóng dọc theo lan can chánh
truyện Rồng và người của người Lô Lô, vẫn chưa tìm được nước. May mắn thay, điện; rắn cong vút ở những mái chùa.
truyện Nguồn nước khổng lồ của người có một con rắn thần xuất hiện và chàng Y Hình tượng rắn Naga xuất hiện ở khắp
Cơ Ho… Người dân Rạch Giá, tỉnh Kiên Lắk dũng cảm đã theo dấu của con rắn nơi, từ nóc chùa, chân cầu thang chính
Giang vẫn kể về đôi rắn thần ở đền Vĩnh tìm đến được hồ thiêng, lấy được nước, điện, chân cầu thang phòng đọc sách,
Hòa bằng niềm tin và sự tôn kính. Trong cứu sống được dân làng. Nơi hồ nước chân cột cờ, trên những chiếc xe tang đưa
tâm thức của người dân Rạch Giá, khi đôi xưa đó giờ được người dân gọi là hồ Lắk. người chết đến nơi hỏa thiêu tượng trưng Phù điêu rắn trên cột nhà Gươl ở thôn
rắn thần xuất hiện cũng là lúc ngài báo Với người Cơ Tu ở miền núi tỉnh Quảng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Ka Noonh, xã A Xan, huyện Tây Giang,
cho bà con trúng mùa. Hay trong truyền Nam, Thừa Thiên Huế, họ rất tin ở sự hiển Niết bàn. tỉnh Quảng Nam. Ảnh: BÙi CườnG
thuyết về Thiên Hộ Dương ở Đồng Tháp linh của rắn thần, là hình tượng có ý nghĩa Rắn thần Naga trong các tác phẩm như tại tháp Mỹ Sơn E1 thuộc khu di tích
Mười cũng nói đến đạo binh rắn giúp vị răn đe, giáo dục những người sống trong nghệ thuật Chăm Pa thường được thể Mỹ Sơn ở tỉnh Quảng Nam điêu khắc hình
anh hùng đánh giặc Pháp. Ở miền Ttrung buôn làng, cộng đồng phải ăn ở hòa hiện một cách sống động và có tính nghệ tượng rắn thần. Hay một phù điêu khác
và Tây Nguyên, hình tượng rắn thể hiện thuận, suy nghĩ trong sáng, không nói thuật cao, thông thường bên cạnh rắn cũng là tấm trang trí trên cửa tháp có
trong các truyện kể về người dũng sĩ diệt xằng bậy, không làm điều xấu, điều ác để thần còn có các linh vật khác như thủy nguồn gốc từ di tích Trà Kiệu ở tỉnh Quảng
rắn ác cứu người đẹp hay hôn nhân giữa cuộc sống tốt đẹp hơn. quái Makara, chim thần Garuda, hoặc các Nam. Tấm phù điêu này có hình lá đề, bên
người và rắn (rắn lấy người, rắn hóa Hiện diện trong văn hóa nhiều cộng vị thần khác. Trong những họa tiết của trong thể hiện thần Vishnu ngồi thiền định
người như chuyện Chàng Rắn của người đồng dân tộc thiểu số trên đất nước Việt tháp Dương Long, một trong những công trên mình rắn Naga cuộn thành chín khúc,
Gia Rai), hay trong sử thi H’Bia H’Bia Plêô Nam, rắn đã trở thành một con vật linh trình Chăm cổ còn sót lại ở Bình Định thì phía sau lưng thần, rắn Naga mọc lên
được sưu tầm ở xã Krông Jing (huyện thiêng, không chỉ xuất hiện trong những hình tượng rắn được điêu khắc rất tỉ mỉ, mười ba đầu, tạo thành một chiếc tán
M’Drak, tỉnh Đắk Lắk) cũng kể về chuyện câu chuyện, mà còn xuất hiện rất nhiều cầu kỳ, có rất nhiều bức tượng chạm hình rộng để che cho thần. Nhìn chung, các tác
chàng Yang Mta ăn phải trứng rắn mà hóa trong các kiến trúc, điêu khắc. Trong các rắn. Tháp Dương Long còn nhiều mảng phẩm điêu khắc Chăm Pa có chủ đề về
thành rắn, sau nhiều kỳ tích thì chàng sản phẩm điêu khắc gỗ dân gian Ba Na, phù điêu lớn về rắn Naga trang trí ở chân rắn thần đều là những tác phẩm có giá trị
Yang Mta trở thành Tù trưởng giàu mạnh Gia Rai, chúng ta thường thấy có rất tháp, cửa tháp, phần tiếp nối giữa thân về lịch sử và mỹ thuật. Đây cũng là một
nhất vùng, chàng sống hạnh phúc cùng nhiều tượng động vật từ tượng các loài bò tháp và mái tháp. Trong các tác phẩm điêu bộ phận quan trọng đóng góp vào kho
vợ, hai người em của mình và buôn làng. sát như rắn, trăn, kỳ đà, thằn lằn đến khắc có giá trị của cộng đồng người Chăm tàng di sản văn hóa của các dân tộc anh
Còn người Ê Đê kể về huyền thoại hồ Lắk tượng các loại chim như công, chim cu, cũng thấy hình tượng rắn chiếm đa số, em sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam. n