Page 31 - Báo Quảng Trị - Số Tết Âm Lịch

31
Nét đẹp văn hóa của hồi môn người Pa Kô
Sau những tháng ngày tìm hiểu, được
gia đình đôi bên đồng ý, nhiều chàng
trai, cô gái Pa Kô nên vợ, nên chồng.
Họ được ông bà, bố mẹ, người thân
thực hiện phong tục, nghi lễ cưới hỏi
rất độc đáo. Trong đó, văn mun (của
hồi môn) được người Pa Kô chuẩn bị
đầy đủ với mong muốn tương lai con
cháu có cuộc sống hạnh phúc, đủ đầy.
Giả Hê là một trong số ít người Pa Kô ở thôn A Liêng, xã Tà Rụt còn giữ được
nhiều kỷ vật của hồi môn
Chú rể Hồ Văn Thuốc và cô dâu Hồ Thị Tranh ở xã Tà Rụt rạng ngời trong ngày
cưới của mình - Ảnh: NVCC
2025
XUÂN ẤT TỴ 2025 31
XUÂN ẤT TỴ
Mẹ Việt Nam anh hùng Hồ
Thị Niêng (bên phải, người
dân tộc Pa Kô, xã A Dơi,
huyện Hướng Hóa) thường
đeo kỷ vật của hồi môn vào
các dịp lễ, Tết - Ảnh: K.S
KÔ KĂN SƯƠNG vàng to đeo ở cổ, khuyên tai và vòng chân cậu sẽ là người tương thân tương ái với cháu
vàng, bạc. Những gia đình nào bậc trung thì và gia đình chồng của cháu.
Giá trị của văn mun cho con ít hơn nhưng cũng khá đầy đủ vòng Nghệ nhân Ưu tú Mai Hoa Sen ở xã
Theo những người lớn tuổi ở xã Tà Rụt, cổ, khuyên tai, tay chân. Với gia đình nghèo, Tà Rụt cho hay: “Nói về tính nhân văn trong
huyện Đakrông cho biết, nhiều đời nay, mỗi họ cố gắng trao cho cô dâu ít nhất một vòng hôn nhân giữa nhà trai và nhà gái đều như
khi dạm ngõ, cưới hỏi cho con, cháu thì bố nhỏ kết những hạt mã não, thể hiện tình nhau nhưng bên phía nhà nữ thuộc về phần
mẹ người Pa Kô luôn phải chuẩn bị chu đáo cảm, yêu quý con dâu. âm, váy áo và ẩm thực đem cho tương ứng.
những văn mun làm phong tục. Trong bất cứ đám cưới nào của người Còn nhà nam thuộc về phần dương, toàn
Văn mun được chia làm hai loại. Văn Pa Kô trước đây đều phải có của hồi môn. đồ vật cứng, rắn và âm thanh. Đám cưới
mun chung của cả dòng họ, đây là loại kỷ Đối với nhà nam, của hồi môn phải chuẩn bị của người Pa Kô thường diễn ra liên tục
vật lưu truyền nhiều đời, các thế hệ người gồm: nồi pung bằng đồng cho mẹ vợ, gọi là trong 3 ngày liền. Ngày đầu tiên là lễ đón
Pa Kô cất giữ rất kỹ. Thường trưởng họ là Pa-niing đaq tốh, nghĩa là báo ân sữa mẹ đã dâu tại nhà gái; ngày thứ hai tổ chức tại nhà
người có trách nhiệm bảo quản văn mun nuôi vợ mình khôn lớn. Ngoài ra còn có hạt trai (gọi là lễ đưa con xuống) và ngày thứ
của cả dòng họ. Trước khi muốn bàn giao mã não, dây chuyền bạc tùy theo khả năng. ba là lễ đón lên tại nhà gái. Việc trao của
cho người sau giữ văn mun thì phải kết hợp Thanh la dành cho bố vợ, gọi là Tâlle ra-zứh hồi môn của hai bên thường diễn ra khi lễ
những ngày có sự kiện lớn trong họ. Văn Lom A-ăm, nghĩa là “Lau nước mắt bố nhớ đưa con xuống và đưa con lên. Sau cưới,
mun chung thường là tâlle (cồng), koong con khi đi lấy chồng”. Thanh la cho trưởng phần hồi môn của nhà nữ cho nhà nam thì
(chiêng), zăng (chùm, ché). Văn mun họ, gọi là tâlle târ-rang đungq, nghĩa là con được sử dụng bình thường, trừ vật nào đã
chung phải rõ ràng nguồn gốc và lịch sử, hoặc cháu đi lấy chồng nhưng vía vẫn còn cúng khấn liên quan đến tâm linh thì tuyệt
quá trình sử dụng và trao truyền. Ý nghĩa với họ nhà gái, đây là kỷ vật sính lễ được cất đối không được sử dụng”.
của văn mun dòng họ là để các lớp con giữ lâu dài nhất mà không thuộc của riêng Cuộc sống ngày càng phát triển,
- Ảnh: K.S cháu biết rõ về nguồn cội và những thăng ai, được trao truyền cho thế hệ mai sau. cùng với nhiều phong tục, tập quán
trầm, biến thiên của dòng tộc. Người được Cuối cùng, hồi môn cho cậu vợ gồm: Tâlle, khác, phong tục cưới, hỏi của người Pa
bảo quản văn mun phải thông thạo các nồi đồng, 1 còng bạc, 5 hạt mã não, 1 mâm Kô đang có nguy cơ bị mai một. Nhận
câu chuyện liên quan đến kỷ vật và tên của đồng nhằm đáp ơn nguồn cội của mẹ vợ. thức được điều đó, nhiều gia đình, đôi
người đã từng quản giữ văn mun từ xa xưa. Giữ lại những mỹ tục trẻ khi tổ chức đám cưới loại bỏ bớt
Hiện nay ở Tà Rụt, họ Kal-Lang còn giữ kỷ Trong các đám cưới của người Pa Kô, những thủ tục cầu kỳ, giữ lại những mỹ
vật của dòng họ. Văn mun được cất giữ cẩn của hồi môn nhà gái thường chỉ cho bằng tục của cưới, hỏi truyền thống nhưng
thận và không phải ai cũng có thể đụng vào. váy, áo, vải thổ cẩm. Đầu tiên là váy áo cho vẫn bảo đảm tính trang trọng và có ý
Mỗi lần muốn lấy kỷ vật ra lau chùi hoặc sử con gái lấy chồng, gọi là nnai a-neang a-kay. nghĩa thiết thực trong cuộc sống cộng
dụng cho việc chung, việc riêng của gia Số lượng cho nhiều hay ít tùy điều kiện của đồng. Gia đình ông Hồ Văn Ngơn ở xã
đình phải cúng bằng một con gà. mỗi gia đình. Nnai a-neang a-kay nghĩa là Tà Rụt là một điển hình. Khi tổ chức
Đối với văn mun dành cho hôn nhân con gái đi lấy chồng, cha mẹ có trách nhiệm cưới vợ cho con trai, gia đình ông và
(Văn Plô), chủ yếu các loại trang sức như: vun đắp. Tiếp theo là váy áo cho mẹ chồng, thông gia thực hiện trình tự các bước
A-neang, ta-nôt a-bóh, pa-nâyq plô, pa-liah gọi là nnai tâm-bongq a-i, nghĩa là kết nối theo phong tục (cưới trong vòng 3
pâr-lang, đếq u-la mpar… (vòng mã não, với mẹ chồng, khi rời xa mẹ đẻ thì mẹ chồng ngày), sau đó mới cho phép các con
còng, kiềng làm bằng bạc, vàng). Đây là cũng là mẹ, đúng nghĩa thông gia. Váy áo tổ chức tiệc cưới theo kiểu hiện đại mời
trang sức dành cho cô dâu đeo vào cổ, tai, cho bố chồng gọi là kâr-nuôm a-ăm, nghĩa người thân, hàng xóm, bạn bè, đồng
tay, chân trong ngày cưới cũng như phụ nữ là bố chồng là người quán xuyến và che chở nghiệp. Đặc biệt, ông chuẩn bị của
Pa Kô dùng vào các dịp Tết, lễ hội lớn. Của cho sự bình yên, hạnh phúc của con cháu. hồi môn cho con rất chu đáo. “Nhiều
hồi môn trang sức được coi là quý hiếm, nhà Ngoài ra, còn có phần của hồi môn của cậu tháng trước khi cưới, gia đình tôi đã đặt
nào giàu có thì trao cho con dâu chuỗi vòng cho cháu đi lấy chồng là váy áo tùy khả mua 1 chiếc thanh la mới, 1 nồi đồng,
mã não dài, quấn quanh cổ; vòng bạc hoặc năng từng người, gọi là ti-loi a-mon, nghĩa là 1 xâu hạt mã não, kiềng, khuyên tai,
vòng tay đều bằng bạc… làm những kỷ
Đa số phụ nữ Pa Kô sau khi lấy chồng vẫn còn giữ lại Văn Plô làm kỷ vật. Khi vật trao cho con dâu khi làm lễ cưới.
họ qua đời, nếu không trao lại của hồi môn cho con cháu thì sẽ được chôn cất Thông qua của hồi môn, chúng tôi
cùng. Ngày nay, các bước lễ tục trao không thay đổi nhưng do cuộc sống hiện đại mong các con luôn giữ gìn, xây dựng
về vật chất nên của hồi môn của đồng bào đa số làm tượng trưng. Vì lẽ đó, già làng, hạnh phúc gia đình bền vững, có của
trưởng bản, người có uy tín ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền Tây Quảng Trị ăn của để. Qua đó, giáo dục tình yêu
thường vận động người dân, giáo dục con cháu duy trì và phát huy những giá trị bản sắc văn hóa dân tộc cho thế hệ
đặc trưng của văn hóa dân tộc, trong đó có nét đẹp của hồi môn trong cưới, hỏi. trẻ”, ông Ngơn chia sẻ.