Page 8 - Hạ Long

nhà cách mạng Nguyễn Văn Xứng (Lê Thanh Nghị),
Hàng Dương
Nghĩa trang Hàng Dương
Nghĩa trang
và chuyện người tù trao áo
người
và chuyện
VŨ PHONG CẦM
Tôi cùng đoàn cựu chiến binh Quảng
Ninh trong đó nhiều bác đảng viên cao
tuổi thăm lại chiến trường xưa, ra Côn
Đảo viếng nghĩa trang Hàng Dương,
thắp trên mộ đồng chí Vũ Văn Hiếu,
Bí thư đầu tiên của Đặc khu ủy Hòn
Gai tuần nhang. Bồi hồi nhớ đến câu
chuyện kể rằng, trước khi chết, đồng
chí đã trao lại áo cho bạn tù...
ghĩa trang Hàng Dương nhang bay, khói tỏa.
Đoàn cựu chiến binh Quảng Ninh lọt thỏm vào
Nđoàn người viếng mộ liệt sĩ còn nhiều hơn dân
số trên hòn đảo này, mọi người túa ra các ngả thắp
hương, dâng hoa cho các ngôi mộ anh hùng liệt sĩ
dưới rợp bóng cây xanh.
Nghĩa trang Hàng Dương do thực dân Pháp lập ra,
đến thời Việt Nam Cộng hoà lưu dùng để hành quyết
và chôn vùi những người yêu nước, các chiến sĩ cách
Mộ đồng chí Vũ Văn Hiếu ở nghĩa trang Hàng Dương, Côn Đảo.
8 Hạå Long
Hạå Long
Nhà thơ Trần Nhuận Minh đã qua tuổi 80 Nhà thơ Trần Nhuận Minh:
Tượng “Trao áo” ở nghĩa trang Nguyễn Khắc Khang (Lê Quốc Trọng) được truyền đạt
Hàng Dương, Côn Đảo. tư tưởng cách mạng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đồng
chí càng hiểu thêm nỗi khổ của đất nước nô lệ và con
đường đấu tranh giai cấp, giành độc lập cho dân tộc.
Tháng 11/1929, đồng chí Vũ Văn Hiếu được đứng
trong hàng ngũ Đảng cộng sản Đông Dương. Sau khi
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời ngày 3/2/1930, các
Chi bộ Đảng Cộng sản Việt Nam ở Mạo Khê, Hòn
Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông lần lượt được thành lập.
Tháng 3/1930, Chi bộ Đảng vùng than Hòn Gai gồm:
Nguyễn Khắc Khang, Vũ Văn Hiếu, Trần Văn Nghệ,
Nguyễn Văn Xứng do Nguyễn Khắc Khang làm Bí thư.
Tháng 4/1930, Đảng ủy khu mỏ Hòn Gai - Cẩm
Phả được thành lập, do đồng chí Vũ Văn Hiếu làm Bí
thư. Ngày 17/5/1930, do nội bộ có kẻ phản bội đầu
hàng địch, mật thám Pháp đã bắt đồng chí cùng 4
đảng viên trong tổ chức của Đảng vùng than. Vũ Văn
Hiếu đã không khai báo, tiết lộ bí mật của cơ sở Đảng.
Không đủ chứng cứ kết tội, địch đành phải trả tự do
cho đồng chí.
Tháng 10/1930, thành lập Đặc Khu ủy Đông Triều,
Hòn Gai, Cẩm Phả, đồng chí Vũ Văn Hiếu được giao
làm Bí thư Đảng ủy mỏ Cẩm Phả - Cửa Ông. Ngày
9/2/1931, lại do nội bộ có kẻ phản bội, Vũ Văn Hiếu
cùng gần 70 đảng viên và quần chúng cách mạng ưu
tú bị mật thám Pháp bắt giam.
Ngày 13/5/1931, thực dân Pháp đưa Vũ Văn Hiếu
cùng hơn 40 đảng viên, quần chúng cách mạng ra xét
xử tại Hà Nội. Tại phiên xử này, chúng kết án Vũ Văn
tù trao áo
Hiếu 20 năm tù cấm cố và đày ra Côn Đảo giam cùng
Nguyễn Văn Cừ, Lê Duẩn, Hoàng Quốc Việt, Nguyễn
Khắc Khang...
Tháng 5/1936, phong trào Bình dân ở Pháp thắng
thế, thực dân Pháp ở Đông Dương phải trả tự do cho
Vũ Văn Hiếu cùng nhiều chính trị phạm. Vũ Văn Hiếu
tiếp tục hoạt động cách mạng ở Hà Nội, Hải Phòng,
Nam Định, Vinh. Sau chuyển vào miền Nam công tác,
mạng gọi là bãi Tha ma, tồn tại 113 năm của nhà tù Vũ Văn Hiếu tham gia chỉ đạo tờ Đông Phương tạp
Côn Đảo (1862-1975). Ngày 19/12/1992, Nhà nước ta chí với danh nghĩa đặc phái viên, đến tháng 11/1939,
xây dựng lại nâng cấp nghĩa trang rộng khoảng 20ha,
đồng chí về phụ trách cơ quan Văn phòng Trung ương
chia làm 4 khu A, B, C, D là nơi an nghỉ của khoảng Đảng trong hoạt động bí mật.
hai vạn chiến sĩ cách mạng yêu nước, từ tiền khởi
Đêm ngày 17/01/1940, Vũ Văn Hiếu lại bị địch
nghĩa đến kháng chiến chống Mỹ. Mộ đồng chí Vũ bắt và lại bị đày ra Côn Đảo lần thứ hai, giam cùng
Văn Hiếu ở khu A cùng với mộ Tổng Bí thư Lê Hồng Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Nguyễn Tạo... Ngày
Phong. Khu A có 688 ngôi mộ gồm 7 mộ tập thể, 91
26/4/1942, Vũ Văn Hiếu đã trút hơi thở cuối cùng
mộ có tên, 597 chưa biết tên. trong nhà tù Côn Đảo. Trước lúc hy sinh, đồng chí Vũ
Chúng tôi nhờ anh cán bộ quản trang đưa đoàn
đến thăm bức tượng “Trao áo” - công trình kiến trúc Văn Hiếu đã trao lại chiếc áo duy nhất của mình cho
đồng chí Lê Duẩn với mong muốn đóng góp chút công
mỹ thuật đặc sắc ở nghĩa trang Hàng Dương. Bức sức cuối cùng cho cách mạng. Đầu năm 2024, Nhà
tượng toàn thân cao 5m. Anh cán bộ quản trang giới hát kịch Công an Nhân dân đã dựng và công diễn vở
thiệu, bức tượng này khắc họa sự tích tình đồng chí
kịch “Người tù trao áo” lấy từ câu chuyện có thật này.
của những người Cộng sản, cụ thể là đồng chí Vũ Để tôn vinh và tưởng nhớ công lao của đồng chí Vũ
Văn Hiếu, trước phút thiêng lìa đời còn nhường cơm, Văn Hiếu, ngày 10/8/2015, Chủ tịch nước đã ký Quyết
sẻ áo cho đồng chí Lê Duẩn để tiếp tục chiến đấu cho định số 1674/QĐ-CTN truy tặng danh hiệu Anh hùng
lý tưởng của Đảng. Lực lượng vũ trang nhân dân cho Liệt sĩ Vũ Văn Hiếu.
Đồng chí Vũ Văn Hiếu sinh ngày 20/3/1907 tại ấp Trong bài thơ “30 năm đời ta có Đảng”, nhà thơ Tố
Văn Định, xã Quần Phương Thượng nay là xóm 10, xã Hữu viết: “...Chết nằm xuống, còn hôn cờ Đảng/ Chết
Hải Anh, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định. Vốn là người còn trao súng đạn, quên đau/ Chết còn trút áo cho
thông minh, năng động, đồng chí đã sớm nhận ra sự nhau/ Miếng cơm dành để người sau ấm lòng...”. Câu
bất công mà đất nước bị thực dân Pháp đô hộ. Năm thơ theo lời kể của Tổng Bí thư Lê Duẩn về hồi trong
1928, Vũ Văn Hiếu ra mỏ làm than thì gặp được các lao tù, Vũ Văn Hiếu bị bệnh trọng, đồng chí Cảnh xin
được một bộ quần áo cũ cho mặc. Một hôm, đồng chí
Vũ Văn Hiếu nằm cạnh đồng chí Lê Duẩn bảo: “Tôi
không sống được nữa. Tôi đang nghĩ có cách gì làm
lợi cho Đảng, mà nghĩ mãi không ra. Giờ chỉ có cách
tôi đưa bộ quần áo này cho đồng chí mặc, để đồng chí
sống mà hoạt động cho Đảng”.
Ngày 5/11/2016, tỉnh Quảng Ninh và ngành Than
đã tổ chức Lễ khánh thành tượng đài liệt sĩ Vũ Văn
Hiếu, Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Bí thư
Đặc khu ủy đầu tiên của Khu mỏ Quảng Ninh. Công
trình đã hoàn thành đúng dịp chào mừng 80 năm
Ngày Truyền thống công nhân Vùng mỏ - Truyền
thống ngành Than 12/11 (1936-2016).
Tượng đài được xây dựng tại khu vực trung tâm
quần thể công viên hoa Lán Bè, đài tưởng niệm các
anh hùng liệt sĩ, Cung Văn hóa thiếu nhi tỉnh, nằm
trong khối các công trình văn hóa du lịch từ di tích lịch
sử bến phà Bãi Cháy anh hùng, núi Bài thơ, Bảo tàng,
Thư viện tỉnh, Cung quy hoạch, triển lãm tỉnh... tạo điều
kiện thuận lợi cho nhân dân và du khách thăm viếng.
Trước đó, vào năm 1990, tượng đài đồng chí Vũ
Văn Hiếu đã được xây dựng tại phường Hà Tu. Sau
khi mở rộng quốc lộ 18, tượng đài đồng chí được di
chuyển và đặt tại khuôn viên Nhà văn hóa công nhân
Công ty Cổ phần Than Hà Tu, nơi đồng chí trực tiếp
làm phu mỏ trong phong trào vô sản hóa.
Xuân Ất Tỵ 2025
Xuân Ất Tỵ 2025
với 65 tác phẩm đã được xuất bản ở trong
và ngoài nước, trong đó có 30 tập thơ tiếng
“Dường như không phải
Việt và 19 tập thơ bằng các thứ tiếng nước
ngoài, chứng tỏ ông là một người lao động
tôi đã chọn thơ,
thơ rất chăm chỉ và có hiệu quả. Trước
thềm xuân mới, nhà thơ Trần Nhuận Minh
đã có những chia sẻ. mà thơ đã chọn tôi…”
- Thưa nhà thơ Trần Nhuận Minh, ông nghĩ gì về quan
điểm cho rằng sáng tạo văn học là một hành động bao quát KIỀU BÍCH HẬU (thực hiện)
và hùng vĩ? Trong quá trình sáng tác, liệu ông có nhận thấy
sự bao quát và hùng vĩ đó thể hiện như thế nào trong các tác
phẩm của mình?
Nhà thơ Trần Nhuận Minh và
+ Tôi nghĩ quan niệm này, trước hết dành cho lao động nhà thơ Trần Đăng Khoa bên
nhà văn. Bởi đã có một thời, những tác phẩm bao quát và những kỷ vật thuở nhỏ của gia
hùng vĩ đã ra đời, như Don Quixote của M. Cervantes (Tây đình ở quê nhà Hải Dương.
Ban Nha), Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung (Trung Ảnh: T.M
Quốc), Những người khốn khổ của Victor Hugo (Pháp), Chiến
tranh và hòa bình của L. Tônxtôi (Nga)... Khỏi phải nói những
tác phẩm đó bao quát và hùng vĩ như thế nào. Đó là một
loại sáng tạo văn chương. Còn một loại khác, như AQ chính
truyện của Lỗ Tấn (Trung Quốc), Ông già và biển cả của E.
Hemingway (Hoa Kỳ)... tôi nghĩ nó cũng không kém phần
bao quát và hùng vĩ, dù số chữ của nó, chỉ có vài “vốc tay”
(tôi dùng 2 chữ này của Trần Đăng Khoa). Tôi rất yêu thơ
Đường tứ tuyệt Trung Hoa, số chữ còn ít hơn rất nhiều, mỗi
bài (mỗi tác phẩm) chỉ có 28 chữ. Đặc biệt bài “Đăng U châu
đài ca” (Bài ca lên đài U Châu, tức là thành Bắc Kinh ngày
nay) của Trần Tử Ngang (661-701) cũng 4 câu, 2 câu đầu,
mỗi câu 5 chữ, 2 câu sau mỗi câu 6 chữ, cộng lại, chỉ có 22
chữ mà bao quát cả cõi người và hàm chứa cả cảm quan của
nhà thơ về cái hùng vĩ đến vô cùng của vũ trụ.
Còn tôi, tôi rất có ý thức học xưa, đặc biệt là thơ cổ Trung
Hoa và Việt Nam, ngay từ lúc bắt đầu có thơ đăng báo (1960),
lúc ấy tôi 16 tuổi. Nhưng phải nhiều chục năm sau, tôi mới
dần dần hiểu ra, sự thẩm thấu sâu sắc các tầng nghĩa, trong cũng đẻ nó ra “bên ruộng khoai” của văn chương nhưng tác phẩm ông viết ra, ông có chắc sẽ được
những câu thơ giản dị của cha ông. Trong tập trường ca “Bản ông. Tôi có may mắn được gần ông hơn 1 tháng công chúng hoan nghênh không?
Xônat hoang dã” (2003), tôi có đoạn thơ: “Những câu thơ
trời tại Matxcova, năm 1990, được ông dạy bảo rất
+ Thực tình, tôi chỉ quan tâm đến bạn đọc chấp
mỏng tựa cánh chuồn/ Ngàn năm bay ngược bão/ Mang sấm nhiều điều. Như có lần tôi đã viết, văn chương có nhận thơ mình và tôi rất biết ơn bạn đọc về điều ấy.
sét của những vùng chưa qua/ Mang ánh trăng của những định luật Archimedes của nó. Nghĩa là, nếu nó được Suối đời tôi, tôi chỉ mong phản ánh được, không chỉ
thời chưa tới/ Cái mong manh thắng được cả sắt thép/ Bền
người đời đưa lên cao, hay hạ xuống thấp, cũng chỉ
bằng nghệ thuật thơ, mà bằng cả tâm hồn mình,
vững đến muôn đời...” là một trong những kết quả học tập một khoảng thời gian nào đó thôi, rồi tự nó, lại tự số phận của nhân dân vì những va đập ghê gớm
của tôi về giá trị và sức mạnh của văn chương. Tôi chờ để
nhiên trở về chỗ đứng mà nó có thực (hay không)
được nghe thêm sự chỉ dẫn của các bạn đọc. và có đến đâu, trong đời sống tinh thần của người của thời đại. Nỗi vui buồn, bi kịch và khát vọng của
tất cả các lớp người. Nhà thơ Vân Long viết: “Trước
- Làm sao để ông biết rằng việc dấn thân vào con đường
văn chương là một quyết định sáng suốt? Đã có lúc nào ông đọc. Nó có cần sự hỗ trợ của cảm xúc hay các yếu Trần Nhuận Minh, Việt Nam không có loại thơ
tố tiên quyết nào nữa không? Tôi nghĩ, nó thế nào
cảm thấy hoài nghi về lựa chọn này, và nếu có, điều gì đã thì sẽ được sinh ra như thế và cứ thế, nó sống, với này”. Vì thế, người đọc nào đó, chưa quen với nó,
chưa hiểu nó, có ý kiến này nọ là điều dễ hiểu. Và
giúp ông kiên định với con đường của mình? năng lượng nội tại, nếu có, của nó. nếu có như thế, tôi cũng không coi là một trở ngại.
- Nguyên cớ nào khiến ông cảm thấy mình buộc Đã vài lần, tôi nói với các bạn ở cả trong và ngoài
+ Thực tình, tôi chả nghĩ ngợi gì. Dường như không phải phải cầm bút viết, mặc dù văn chương không đem nước rằng: Công cuộc Đổi mới sau năm 1986 là một
tôi đã chọn thơ, mà thơ đã chọn tôi, để bộc lộ cái điều gì đó, lại sự giàu có về vật chất mà lắm khi còn gặp họa việc làm có thật, với những kết quả có thật, phù hợp
có tính tất yếu của nó. Tôi làm thơ rất thoải mái, hồn nhiên, khi sơ sẩy? với lòng người. Chính nhờ cuộc khai sáng vĩ đại đó,
ngay cả trong 25 năm đầu (1960-1985), dường như tôi chỉ mà có thơ tôi ngày hôm nay.
làm thơ để phục vụ nhiệm vụ chính trị trước mắt, tôi cũng viết
+ Như tôi đã nói trên, nếu bà mẹ có một cái thai
rất thật lòng, thoải mái hồn nhiên và tuyệt đối không có động trong bụng, thì đến tháng đủ ngày, nó buộc phải ra - Ông có đồng ý với quan điểm rằng không phải
cơ gì, kể cả động cơ chính trị (ở đây là tính cơ hội). Tôi thuộc
lòng Truyện Kiều của Nguyễn Du từ năm lên 10 tuổi. Kiệt tác đời. Cái chính là bà mẹ ấy (cũng như các nhà thơ) không có đề tài không hay, mà chỉ có người viết
không đủ tài quan sát? Trong sự nghiệp của mình,
có cái “thai” của sự sống hay không? Xưa, ai cũng
này đã thấm vào tôi “như nước thấm vào cát, như máu hòa biết câu nói “chửa là cửa mả”. Nghĩa là có thể chết ông đã làm thế nào để khám phá và thể hiện những
vào thịt da người”, đồng thời cái ánh sáng trí tuệ và nhân văn vì sinh con, nhưng không bà mẹ nào từ nan. Nhà đề tài tưởng chừng như tầm thường nhưng lại chứa
của nó cũng thấm vào tôi như một thứ tôn giáo, dạy tôi tất cả thơ cũng vậy, bài thơ ra đời một cách tự nhiên, cũng đựng những giá trị sâu sắc?
mọi điều. Có lúc tôi nghĩ, nếu không có quyển Kiều của cụ bất chấp mọi thử thách. “Sống trong chữ, nếu có + Câu đồng dao: “Con vỏi con voi/ Cái vòi đi
Nguyễn dạy tôi về lòng thương người, tôi không biết mình sẽ chết cũng sẽ chết trong chữ”. Tôi đã viết về mình trước...” từ trẻ con đến người già, ai cũng thuộc. Tôi
sống và viết thế nào. Tôi có bài viết dài “Truyện Kiều, thánh như thế. nghĩ, những điều ấy là rất rõ ràng, giản đơn, lại viết
kinh của tâm hồn tôi”, là vì thế. Có lần tôi nói, nhà thơ là tác giả của các tập thơ quá đơn giản, quá dễ hiểu, ai cũng biết rồi. Vậy tại
- Theo ông, đâu là những điều kiện tiên quyết dẫn đến ư? Không phải. Đó là anh thợ thơ, và thơ anh ta sẽ sao nó được truyền tụng từ đời này sang đời kia.
sự thành công của một tác phẩm văn chương? Có phải là chết trước lúc anh ta chết. Nhà thơ phải là tác giả Đến “ngũ thập tri thiên mệnh”, tôi suy ngẫm, mới
sự chân thành trong cảm xúc, hay cần có thêm những yếu của một “nỗi niềm chung thân” nào đó, suốt đời anh vỡ ra cái lẽ huyền bí của nó. Đó là số phận con
tố khác để một tác phẩm có thể chạm đến trái tim độc giả? mang nó không chỉ trong bụng, mà trong cả tâm người, như trời sinh ra. Chưa nói cái đuôi, chỉ nói
+ Một bài thơ sinh ra từ trái tim, thì chả cần có thêm bất trí, nó dày vò anh, thôi thúc anh, buộc anh phải viết cái chân sau thôi, mà lại đi lên trước, thì cả con voi
cứ một điều gì, tự nó sẽ chạm đến trái tim độc giả. Một người nó ra, để giải tỏa cho chính mình, như bà mẹ phải sẽ bị “nấu”, để “lấy nước sáo”... Còn người sinh ra
mẹ sinh con, dường như không có một điều kiện tiên quyết sinh ra con, không sinh ra được, thì không thể sống ư? Cũng người thợ ấy, công nghệ ấy, chất nhựa ấy,
nào, trừ việc đã có một cái thai trong bụng và đến tháng, thì bình thường được. Tôi có câu thơ: “Có thể sau này, nhưng người làm ra cái ca thì ta đặt lên môi, còn làm
đứa con ra đời, có thể ở bất cứ đâu. Làng tôi trước đây, có khi tôi chết/ Những nỗi niềm thành khối vẫn không cái bô thì ta để ở dưới... Câu ca chứa đựng giá trị sâu
một số bà mẹ sinh con ngay trong lúc đang làm đồng. Bà tan”. Nỗi niềm của tôi là số phận của nhân dân. Tôi sắc là như vậy. Từ đó, nó dạy ta về tri túc, về cách
bác tôi sinh con đầu, khi đang rỡ khoai lang và anh được đặt viết về nhân dân, cho nhân dân và vì nhân dân. Ví hiểu mình, hiểu người, cả cách dùng người của nhà
tên ngay là thằng Khoai. Sau này là cụ Khoai. Cụ cũng mới như một người ăn mày: “Tay chìa ra, sâu như cõi thế cầm quyền. Dĩ nhiên, ở một góc nào đó, nó có cái
mất cách đây mấy năm, gần 90 tuổi. Tôi nghĩ sự sinh thành gian”. Nỗi đau thương, niềm bất hạnh của nhân dân, tiêu cực của nó nhưng điều đó, ta sẽ bàn sau. Ở đây
ra các tác phẩm văn chương cũng tương tự như thế và những của con người, ám ảnh suốt đời tôi và tôi viết mãi, là bàn về lý luận sáng tác, về đề tài và cái làm nên
tác phẩm để đời như ta thường nói hiện nay, đều nằm trong đến 30 tập thơ đã xuất bản ở trong nước rồi, vẫn thành công của mọi tác phẩm văn chương, từ xưa tới
số này. không hết nguôi ngoai. Còn không viết ư? Có nghĩa nay, không bao giờ ở đề tài. Đề tài chỉ là cái cớ, cái
Nhà văn Tô Hoài sinh ra con dế mèn cũng như vậy. Ông là tôi đã chết... nhân đó để mà viết. Còn viết như thế nào mới là giá
Tô mất rồi mà con dế của ông vẫn sống, không ai biết nó sẽ - Trong trường hợp những thôi thúc sáng tác trị của tác phẩm. Tôi đã học từ đó để mà viết.
sống đến bao nhiêu năm, vài trăm năm, hay hơn. Ông Tô mạnh mẽ đến mức khiến ông không thể ăn ngủ, - Trân trọng cảm ơn nhà thơ đã trả lời phỏng vấn!
Xuân Ất Tỵ 2025 Hạå Long 9
Hạå Long
Xuân Ất Tỵ 2025