Page 25 - Báo Công Lý - Số Tết Dương Lịch

[24] Chúc mừng năm mới 2025 Số 1+2 (2271+2272) Thứ Tư 1/1/2025 Số 1+2 (2271+2272) Thứ Tư 1/1/2025 Chúc mừng năm mới 2025 [25]

Trong lịch sử dân tộc, hành động hiến thân mình cứu chúa của
Trung Túc Vương Lê Lai, đã tạo ra bước ngoặt góp phần quan Đền thờ Lê Lai: Đậm đà hương vị Tết giữa đại ngàn
trọng trong thắng lợi của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Và khi lên
ngôi Hoàng đế, Lê Lợi đã truy tặng Lê Lai là Đệ nhất Khai quốc Nơi thờ tự người anh hùng
công thần. Hiện nay ngôi đền thờ ông tại xã Kiên Thọ, huyện Ngọc
Lặc, tỉnh Thanh Hóa, không chỉ là nơi tưởng nhớ một vị tướng tài Cũng như nhiều dân tộc khác, người
ba mà còn là minh chứng cho lòng biết ơn sâu sắc của nhân dân hiến thân mình cứu chúa Tày xem Tết Nguyên đán là Tết quan
đối với những người đã có công dựng nước. trọng nhất trong năm. Dẫu rằng cách
ăn, cách chơi Tết của dân tộc này trong
vài năm trở lại đây đã có nhiều thay đổi
Liều mình cứu chúa cho phù hợp với cuộc sống. Nhưng phần

Lê Lai, một võ tướng tài ba với lớn những phong tục đẹp, chứa đựng
dung mạo phi phàm và chí khí anh nhiều biểu tượng, tín hiệu văn hóa từ
hùng, luôn là cánh tay đắc lực của Lê ngàn xưa truyền lại, mang tính nhân
Thái Tổ. Ông không chỉ nổi tiếng với tài văn cao cả, hiện vẫn được dân tộc này
năng quân sự mà còn được biết đến với bảo tồn và gìn giữ.
lòng trung thành tuyệt đối. Từ những
ngày đầu khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lai Độc đáo bánh chưng đen
đã thể hiện rõ bản lĩnh của một người Ở người Việt Nam, người Tày gồm nhiều nhóm
anh hùng, luôn sẵn sàng xông pha vào nhỏ như Pa dí, Thổ, Ngạn, Phén, Thu Lao..., sinh sống
những trận chiến khốc liệt để bảo vệ ở nhiều địa phương trên cả nước. Tuy mỗi nhóm có Bà Vàng Thị Hoa: “Khâu quan trọng
nhất trong việc làm bánh chưng đen
nghĩa quân. chút ít khác nhau về phong tục, tập quán, song phần chính là tạo màu đen cho bánh. Màu Người Tày lấy nước và nhặt 12 viên đá cuội vào sáng mồng 1 Tết để lấy may.
Theo sử sách, Lê Lai là người có lớn các nhóm đều tổ chức ăn Tết bắt đầu từ ngày 28 được làm từ bột than của cây núc nác”.
tính cương trực, dung mạo khác tháng Chạp.
thường, chí khí cao cả lẫm liệt, lo việc Thế nhưng từ trước đó cả tuần, người Tày đã được vớt ra rá cho ráo nước, rồi đem gio và gạo chộn Sau khi mâm cỗ cúng được chuẩn bị xong, gia Ở nhiều vùng, người Tày còn có phong tục đi lấy
hậu cần cho vua Thái Tổ rất chu đáo, bắt đầu sửa sang nhà cửa, trang trí cành đào, cành với nhau, sau đó lấy lá dong để gói, gói như bánh chủ hoặc thầy mo sẽ thắp hương và bắt đầu khấn nước vào đêm giao thừa. Ngay sau thời khắc chuyển
công lao to lớn. Năm Bính Thân mận, câu đối Tết trên bàn thờ tổ tiên và mổ lợn, thịt trưng tép dài khoảng 20-30cm, nhân bánh chì có vái. Do mỗi mâm thờ một bậc nên các bài cúng giao giữa năm cũ và năm mới, các cô gái trẻ trong
gà, làm bánh chưng, chè lam, khẩu sli, thúc théc, thịt lợn băm nhỏ, hành lá và rau thì là. Khi luộc chín, cũng khác nhau. Nhưng tất cả đều thể hiện mong làng sẽ ríu rít gọi nhau đi lấy nước ở các mó nước
(1416), vua Lê Thái Tổ cùng 18 vị
mâm ngũ quả, vàng mã cho đêm giao thừa. Họ bánh có màu nâu đen, người Tày gọi đó là bánh gio ước của con cháu, hy vọng ông bà, tổ tiên sẽ phù hoặc ở sông, suối. Ý nghĩa của công việc này là mong
tướng thân cận cùng chung chí
quan niệm rằng, sau một năm làm lụng vất vả, Tết hoặc chì. Đây còn là quà để chúc Tết và mừng tuổi họ cho gia đình sang năm mới mạnh khỏe, bình an, muốn một năm trôi chảy, tiền vào như nước, mưa
hướng, mở hội thề Lũng Nhai, nguyện
là lúc tạm gác lại mọi tất bật, lo toan để ăn uống, khi trẻ đến chơi nhà. may mắn… thuận gió hòa, mát mẻ quanh năm. Trước khi lấy
sống chết có nhau đánh đuổi giặc
vui chơi, thăm hỏi nhau. Đến ngày 30 Tết thì người Tày rửa sạch và cất tất Lấy nước đêm giao thừa nước về, họ thường mang theo 3 nén hương đến
Minh. Tại hội thề này, tên Lê Lai đứng Đền thờ Trung Túc Vương Lê Lai (Đền Tép) là ngôi đền cổ có lịch sử gần 600 năm. cả những vật dụng lao động như cày, bừa, cuốc, cắm bên cạnh máng và nói lời cảm tạ với Thần nước.
thứ hai sau tên của Lê Lợi. Giai đoạn Bước sang ngày 29, đồng bào bắt đầu làm thịt Vào đêm giao thừa, mọi sự thăm thú được kết Vào sáng ngày mồng 1 Tết, người Tày thường ăn
lợn và chế biến ra những món ăn như: Giò, chả, lạp xẻng vào một nơi rồi làm một cái lễ nhỏ và thắp
đầu của khởi nghĩa Lam Sơn do Bình thúc vào lúc 23 giờ. Mọi nhà đều đóng chặt cửa, cháo chè hoặc bánh trôi. Bởi họ quan niệm rằng,
xưởng, thịt ướp muối gừng… Trong ngày này, nhà hương. Bởi theo đồng bào, những vật dụng đó đã cổng không cho bất cứ người nhà, hay người lạ ra,
Định vương Lê Lợi lãnh đạo, lực lượng những món ăn đó tượng trưng cho sự ngọt ngào,
nào cũng thức khuya, rang gạo để làm khẩu sli – theo mình lao động vất vả suốt cả năm trời, thế nên vào. Có lệ như vậy vì người Tày kiêng kỵ nhất sáng
nghĩa quân còn ít, thế giặc lại mạnh. thanh tịnh, đem lại may mắn, thuận lợi trong năm
một món ăn truyền thống không thể thiếu trong chúng cũng cần nghỉ ngơi đón Tết. mồng 1, không ai được đến nhà nhau. Họ quan niệm
Nghĩa quân nhiều lần rơi vào thế bị mới. Nhiều nhà còn cho trâu bò ăn cả bánh chưng,
ngày Tết của dân tộc Tày – và bánh chưng đen. Trong Tết của người Tày thì việc là thờ cúng tổ rằng nếu chẳng may người có tang ma đến nhà thì
bao vây tưởng chừng tan vỡ. ngụ ý “đã là thành viên trong gia đình thì ăn Tết cùng
Theo bà Vàng Thị Hoa (người Tày ở thôn Na Kim, tiên là quan trọng nhất. Bàn thờ được lau chùi sạch sẽ mang lại nhiều tai ương, vận hạn cho gia đình. nhau”. Chính vì xem trâu, bò như những thành viên
Năm 1419, nghĩa quân Lam Sơn bị xã Tà Chải, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai) thì các công sẽ, sau đó nhiều gia đình còn trải lên một tờ giấy đỏ, Chính vì mong muốn 1 năm vạn sự hanh trong gia đình nên vào ngày mồng 1, người Tày
giặc Minh vây hãm trên núi Chí Linh đoạn làm bánh chưng đen khá cầu kỳ, kỹ lưỡng, nhất với hy vọng một năm mới sẽ gặp nhiều may mắn, thông nên nhiều gia đình người Tày còn “chuẩn bị” không bao giờ mổ lợn hoặc giết gà.
không còn đường rút lui, tình hình cấp là trong việc lựa chọn nguyên liệu. Lá dong phải là mùa màng bội thu. Bốn chân bàn thờ được buộc bốn trước người xông đất. Tức là họ nhờ thầy mo xem Từ ngày mùng 2 Tết, việc đi thăm hỏi, chúc Tết
bách, quân giặc bao vây chặt, nghĩa lá bánh tẻ, không già không non, gạo nếp cũng phải cây mía, với quan niệm đó là cái gậy để tổ tiên chống giúp năm nay hợp vận với ai, sinh năm bao nhiêu của người Tày mới bắt đầu nhộn nhịp. Đây cũng là
quân hết lương ăn, phải ăn thịt cả con tròn, mẩy. Cùng với đó là thịt lợn, đỗ xanh, lạt giang, về nhà ăn tết cùng gia đình. thì phù hợp. Rồi họ sẽ tìm người phù hợp để nhờ ngày mà các chàng rể cùng vợ con mang theo đồ lễ
ngựa chiến cuối cùng. Lê Lợi cùng các gia vị và đặc biệt phải có bột than. “Ngoài thờ cúng tổ tiên, người Tày còn thờ Vua vả sáng mồng 1 đến “đập đất, xông nhà”. Những gồm bánh trái và đôi gà trống thiến về thăm nhà
tướng lĩnh của ông đã cùng nhau bàn Khâu quan trọng nhất trong việc làm bánh bếp, Thổ công. Đây là những vị Thần cai quản và người được chọn nhờ “xông đất” thường là người ngoại để bày tỏ lòng thành, cảm ơn công lao dưỡng
kế sách giải nguy cho nghĩa quân. Lê chưng đen chính là tạo màu đen cho bánh. Màu trông giữ nơi họ sinh sống nên tất cả các gia đình có uy tín, sống đường hoàng, tử tế. Đến chiều dục của ông bà đối với người vợ và các con của mình.
Lai đổi áo bào cho Lê Lợi liều mình cứu được làm từ bột than của cây núc nác. Trước đó, đều làm lễ thờ trong mấy ngày Tết với mong muốn mồng 1 Tết thì mọi người có thể đi chơi nhà nhau Còn thanh niên, nam nữ tổ chức thì tham gia vào
chúa giúp bảo toàn lực lượng. Để đánh Đồng bào dân tộc Mường trình diễn cồng chiêng tại buổi lễ dâng hương. Nghi lễ rước kiệu tại Đền Tép. người dân lựa chọn những cành núc nác trên rừng, các vị Thần sẽ che chở, bảo vệ cho gia đình. Nếu gia bình thường. các trò chơi như tung còn, đánh yến, đánh sảng
lạc hướng quân giặc, duy trì cuộc khởi chặt về phơi khô, đốt thành than rồi đem giã. Bột đình nào có cha mẹ mới mất thì phải làm thêm một “Theo phong tục của người Tày, rạng sáng mồng (đánh quay), cờ tướng... Chiều mồng 3 Tết người ta
nghĩa, Lê Lai đã mặc áo hoàng bào giả than được trộn đều với gạo nếp, đảo đều tay cho đến mâm thứ 4”, bà Hoa chia sẻ. 1 Tết (4- 5giờ) cả nhà cùng nhau ra suối để rửa mặt, sẽ tiến hành hóa vàng, tiễn biệt tổ tiên về trời.
làm chủ tướng Lê Lợi, cùng với nghĩa khi gạo quyện với bột than thành màu đen nhánh. Trên các mâm cúng đều được đặt bằng lá chuối chân, tay, lấy nước và nhặt 12 viên đá cuội nhỏ, Vào khoảng từ ngày mồng 4, mồng 5 Tết trở đi,
vinh danh “Cả một nhà trung nghĩa, vì lại bằng gạch, lợp ngói, cột, xà rui mè Bên cạnh đền thờ Trung Túc Vương Hằng năm tại đền thờ Trung Túc Khi dùng tay miết mạnh vào hạt gạo, nếu gạo vẫn gồm có rượu, xôi trắng đồ trứng kiến gói lá dong, người Tày bắt đầu tổ chức hội lồng tồng, hay còn gọi
quân cảm tử xuống núi quyết chiến với tượng trưng cho 12 con giáp, rồi mang về nhà tung
nước bỏ mình” và trở thành biểu tượng trong đền đều làm bằng gỗ lim. Trải Lê Lai là đền thờ Đức chúa bà Nương A Vương Lê Lai, diễn ra 2 lễ lớn là Lễ cầu giữ được màu đen thì đạt yêu cầu. thịt lợn, thịt gà và cá suối đồ nõn chuối. Ngoài ra, là Lễ hội xuống đồng. Đây được xem là hoạt động
quân Minh. Giặc bắt được Lê Lai tưởng vào gầm sàn hoặc giữa nhà. Ý nghĩa của việc đó là
cao đẹp nhất của lòng yêu nước quên qua nhiều biến cố, ngôi đền bị xuống Thiện - vợ Lê Lai (hay còn gọi là Đền an của người dân địa phương vào ngày Khác với người Kinh thường gói bánh chưng còn có 2 món bánh đặc trưng không thể thiếu trong nhằm cầu may cho gia đình trong cả năm, mùa tín ngưỡng cầu trời cho mưa thuận gió hòa, cây cối
là Lê Lợi nên rút quân khỏi núi Chí Linh, tốt tươi, mùa màng bội thu, đời sống ấm no.
nhờ vậy cứu nguy cho quân khởi nghĩa. mình vì độc lập dân tộc. Mãi mãi là cấp nghiêm trọng, năm 1997 nhà tiền thờ Mẫu). Đền được xây dựng theo lối 8 tháng Giêng và lễ dâng hương vào vuông, bánh chưng đen của người Tày có hình tròn, mâm cỗ cúng là bánh trưng đen và bánh gio, hay màng bội thu và nuôi được nhiều trâu, bò, lợn, gà Trong lễ hội lồng tồng, nghi thức xuống đồng
Tấm gương hy sinh của Lê Lai mãi mãi niềm tự hào của nhiều thế hệ con cháu đường được tu bổ, tôn tạo trên nền kiến trúc chữ Đinh, tiền đường và hậu ngày 21/8 âm lịch. Lễ dâng hương dài hoặc gói bánh gù phần giữa, gọi là bánh chưng còn gọi là bánh chì. hơn”, bà Hoa chia sẻ. đóng một vai trò quan trọng. Một người đàn ông to
được nhà Lê ghi nhớ. trong dòng tộc. móng cũ theo lối kiến trúc chồng cung liền nhau, tường xây bằng gạch Trung túc vương Lê Lai thể hiện lòng lưng gù. Nếu như bánh chưng hình vuông của khỏe, đức độ, cày giỏi, làm ăn giỏi giang của bản và
Lưu danh muôn đời rường giá chiêng, toàn bộ kiến trúc dày, trên có lưỡng long chầu nguyệt, thành kính và biết ơn vô hạn người con người Kinh tượng trưng cho đất thì bánh chưng
Năm 1428 ngay sau khi lên ngôi một con trâu tốt nhất được chọn để vạch những
Vua, Lê Lợi đã truy tặng cho Lê Lai là Để ghi nhớ công ơn Lê Lai, nhân được lắp ghép thông qua hệ thống cột phượng múa xen lẫn các họa tiết. Bên yêu quý của quê hương đã dũng cảm lưng gù lại tượng trưng cho hình ảnh người mẹ địu đường cày đầu tiên của vụ mới, mở đầu cho một
con lên nương, chịu thương chịu khó, nhọc nhằn
Đệ nhất Khai quốc công thần, soạn hai dân địa phương đã lập đền thờ ông tại xà và kẻ bẩy có độ chính xác cao. Đề tài đầu hồi đắp nổi hình hổ phù, kiến trúc chiến đấu và hy sinh cho độc lập của vất vả nuôi con khôn lớn… mùa sản xuất bội thu.
bài văn thề mãi mãi ghi nhớ công lao làng Tép - quê hương của Lê Lai (nay là chạm khắc trang trí là vân mây sông vì kèo đơn giản (chồng lên tường), vật dân tộc. Thời gian luộc bánh chưng đen từ 10 đến 12 Phần lễ kết thúc cũng là lúc phần hội bắt đầu
của Lê Lai. Trước khi mất Lê Lợi dặn dò xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc, tỉnh nước, xen lẫn hoa lá cách điệu. liệu chủ yếu bằng gỗ lim lợp ngói. Đến thăm đền thờ Trung Túc Vương tiếng. Bánh chín dẻo quánh, nhân vàng ươm màu với nhiều trò chơi, trò diễn dân gian truyền thống.
con cháu: “Ta có được ngày hôm nay là Thanh Hóa). Vì vậy, đền thờ Trung Túc Nhà tiền đường gồm 3 gian, là nơi Phía trước đền là hồ bán nguyệt Lê Lai vào dịp lễ hội, du khách không đỗ, thơm lừng mùi hành mỡ, hạt tiêu, mùi lá dong Trong ngày này, các trò chơi được tổ chức phổ biến
nhờ có Lê Lai. Do ngày mất của Lê Lai Vương Lê Lai còn có tên gọi là đền Tép. dừng chân của du khách thập phương quanh năm nguồn nước trong xanh, chỉ được chiêm ngưỡng những công và mùi thơm đặc biệt của núc nác. Khi thưởng thức như hái hoa dân chủ, ném còn, kéo co, thi hát các
câu Sli, câu lượn về Bác Hồ, về mùa xuân, ca ngợi
không rõ nên sau khi ta chết phải làm Ngôi đền tọa lạc trên một ngọn đồi trước khi vào tế lễ. Hậu cung xây theo mát lạnh, dưới lòng hồ còn thả hoa trình kiến trúc độc đáo mà còn được thì lấy chính sợi lạt quấn quanh thân bánh để cắt tình yêu quê hương, đất nước…
giỗ cho Lê Lai trước khi làm giỗ cho ta thấp, quay mặt về hướng Đông Nam. kiểu kiến trúc “thượng sàng hạ mộ” với sen, hoa súng thơm ngát mùi hương. trải nghiệm sâu sắc về lịch sử và văn hóa thành từng khoanh. Dẫu rằng cách ăn, cách chơi Tết của các nhóm
một ngày”. Từ đó dân gian có câu “Hai Hướng này theo thuyết phong thủy là vật liệu chủ yếu bằng gỗ, móng xây Quanh khuôn viên đền có rất nhiều cây xứ Thanh, thông qua các màn trình diễn
Ngoài bánh chưng đen, người Tày còn làm thêm người Tày trong vài năm trở lại đây đã có nhiều thay
mốt Lê Lai, hai hai Lê Lợi”. hướng thần linh, bát nhã (trí tuệ), thế bằng đá xanh, phần móng nhà tương cổ thụ như cây sấu, cây đại, cây đa… rước kiệu, màn múa rồng, trình diễn bánh gio để cúng bái và ăn trong mấy ngày Tết. Đây đổi cho phù hợp với cuộc sống. Nhưng phần lớn
Lê Lai có ba người con trai, con đất long chầu hổ phục, tạo nên không đương với phần mộ. Tại đây còn rất với tuổi đời nhiều thế kỷ, thân cây to trống hội, cồng chiêng, múa Nêu, múa là loại bánh được làm từ lá và hoa của một loại cây những phong tục đẹp, chứa đựng nhiều biểu tượng,
trưởng là Lê Lô, con thứ là Lê Lộ, con út gian khoáng đãng, thoáng mát. nhiều hiện vật có giá trị như hoành phi, lớn. Đặc biệt hai bên tả, hữu cổng tam Pồn Pông, ném Còn, đánh đu… chiêm mọc trên rừng có mùi thơm ngậy tựa như lá cây tín hiệu văn hóa từ ngàn xưa truyền lại, mang tính
là Lê Lâm đều là những tướng soái Đền thờ được xây dựng vào năm câu đối được khắc trên các tấm gỗ quan có hai cây đại cổ thụ tuổi đời ngưỡng vẻ đẹp của kiến trúc cổ của ngôi vừng (người Tày gọi là cây vừng nhà). nhân văn cao cả, hiện vẫn được dân tộc này bảo tồn
quan trọng của nghĩa quân Lam Sơn thứ 7, niên hiệu Thái Hoà (1450), đời nguyên khối, nội dung ca ngợi công hàng năm trăm năm, giống như bức đền mà còn được nuôi dưỡng lòng tự Hoa và lá cây “vừng nhà” được đem phơi khô và gìn giữ. Cũng chính vì thế mà họ đã và đang dệt
và đều hi sinh trong chiến trận. Lê Lai vua Lê Nhân Tông. Đến năm Bảo Đại đức và tấm gương anh dũng của vị bình phong che chắn, bảo vệ phía hào dân tộc và ý thức, trách nhiệm bảo cùng với rơm gạo nếp (đã tuốt bỏ hạt) rồi đốt thành thêm gấm hoa trong bức tranh văn hóa đa sắc màu
và Gia tộc của ông xứng đáng được thứ 14 (1939), được trùng tu, tôn tạo khai quốc công thần Lam Sơn. trước cho khu đền. vệ di sản văn hóa. THÀNH PHAN gio. Khi gạo nếp nương (ngâm khoảng 8-10 tiếng) Vui văn nghệ trong ngày Tết. của 54 dân tộc Việt Nam. N. HOÀNG