Page 23 - Báo Hải Dương - Số Tết Âm Lịch

Gìn giữ nét xuân

trên tranh mộc bản

HẢI MINH

Nhắc đến tranh Tết hay kể đến các dòng tranh Ðông Hồ (Bắc Ninh), Hàng Trống
(Hà Nội), làng Sình (Huế)... Vậy nên ít người biết ở một làng quê xứ Đông có nghề
khắc in mộc bản cũng có tranh Tết.

thấy chơi tranh Tết có từ rất sớm, từ thời Lý, Trần.
Mỗi độ Tết đến, xuân sang, nhân dân ta lại mua
những bức tranh tươi sáng, mang về treo với mong
muốn "tống cựu - nghinh tân", xua đi những rủi ro,
bất hạnh, đón vinh hoa, phú quý vào nhà.

NÉT ĐẸP VĂN HÓA NGÀY NAY
Xưa chơi tranh Tết là thú chơi tao nhã của mỗi
gia đình thì nay cuộc sống đổi thay, ít nhà treo
tranh nhưng những nghệ nhân làng Thanh Liễu
vẫn miệt mài giới thiệu sản phẩm tranh Tết tới
nhiều người, nhất là thế hệ trẻ và khách du lịch.
Nghệ nhân trẻ Nguyễn Công Đạt nhận định
cùng với thăng trầm của lịch sử, tranh dân gian
không còn ở thời kỳ cực thịnh nhưng thú chơi
tranh, người yêu nét đẹp dung dị, mộc mạc của
tranh mộc bản thì vẫn còn.
Những năm gần đây, khi đời sống vật chất ngày
càng tốt lên, quan niệm “ăn Tết” chuyển dần sang
“chơi Tết” và trong xu hướng “tìm về cội nguồn”
thì thú chơi tranh Tết dường như đang có xu hướng
trở lại. Cách chơi tranh cũng phong phú và đa dạng
hơn… Hình thức, chất liệu có thể đổi mới nhưng
vẫn dựa trên những đề tài của tranh dân gian “Lý
Du khách nước ngoài thích thú ngư vọng nguyệt”, “Thất đồng”, “Vinh hoa”, "Phú
trải nghiệm làm tranh Tết từ mộc bản quý”, “Tứ quý”, “Tứ bình”… hàm chứa quan niệm
sống, có mục đích giáo dục mọi người ngay từ đầu
NHƯ THẤY HỘI XUÂN ĐANG VỀ năm mới rèn đức, luyện tài, tích phúc, để đức cho
"Chợ huyện có những mặt hàng chỉ gần Tết mới Một mùa xuân mới lại về, làng con cháu đời sau.
bán như: lá dong, mùi già, hương bài và không thể Các nghệ nhân làng nghề Thanh Liễu đang kỳ
thiếu tranh Tết. Ngày đó, chợ chỉ duy nhất có một khắc in mộc bản Thanh Liễu có công tạc lại những bức tranh xuân trong bộ sách
người bán tranh chơi Tết. Cụ bảo tranh do các nghệ "Kỹ thuật của người An Nam" (Technique du
nhân làng Hồng Lục - quê hương của ông tổ nghề tuổi đời gần 600 năm vừa đón tin peuple Annamite hay Mechanics and crafts of the
khắc in mộc bản - Thám hoa Lương Như Hộc làm. vui được UBND tỉnh công nhận Annamites). Cuốn sách được ví như "Kho báu văn
Ấy là tôi nghe cụ giới thiệu như thế khi lân la đến xem hóa Việt Nam" đầu thế kỷ 20. Đây là một cuốn sách
tranh". Thong thả nhấp ngụm trà ấm, cụ Nguyễn làng nghề. in theo lối tranh mộc bản (in một mặt) gồm 348 tờ
Trường Nhân ở thị trấn Gia Lộc bâng khuâng nhớ giấy dó, khổ lớn (62 cmx44 cm; dày 5,4 cm), ghi lại
lại không khí Tết của những năm xưa cũ. cảnh sinh hoạt, lao động hằng ngày của người Việt
Tranh Tết là thú chơi tao nhã của người xưa. Trầm trồ trước những tấm khắc in mộc bản vùng đồng bằng Bắc Bộ vào đầu thế kỷ XX, trong
Dân gian có câu "Nhất chữ, nhì tranh, tam sành, mô tả bức tranh múa rồng uốn lượn, chị Nguyễn đó có rất nhiều tranh mô tả không khí đón Tết, vui
tứ mộc" để nhắc tới những thú chơi trong dịp Tết Thị Chi, hướng dẫn viên của Công ty CP Việt Nam xuân của người Việt xưa.
cổ truyền của người Việt. Ngoài tranh dân gian Booking (Hà Nội) chia sẻ: "Xem tranh Tết mộc
Đông Hồ còn có tranh mộc bản Thanh Liễu (nay bản như thấy không khí hội xuân đang về. Nơi ấy
là phường Tân Hưng, TP Hải Dương). "Tranh mộc có đình làng, tiếng trống hội rộn ràng và xa xa là hững ngày cuối năm, tôi chợt nghe văng vẳng
bản của quê mình hiếm hơn vì là dòng tranh bác lời bài hát "Năm qua tôi đã làm gì" của nhạc
học", cụ Nhân nhận định. những đoàn người rước kiệu bên những đội múa sĩ Bùi Công Nam: “Giờ là lúc nhìn lại, xem
lân rồng nhộn nhịp...".
Đi tìm nguồn gốc của tranh mộc bản, tôi đến một năm vừa trải qua/ Buồn vui thế nào, có
làng Thanh Liễu. Trong không gian yên bình, Chị Chi từng đưa du khách tới làng tranh Đông N giận hờn có thứ tha/... Thành công, thất bại
thanh tịnh, mùi hương bài ngan ngát, các nghệ Hồ nhiều lần nên thấy rõ tranh mộc bản Thanh chỉ là chuyện đã cũ thôi/ Đón chào năm mới”.
nhân làng nghề tỉ mẩn khắc hình rồng uốn lượn Liễu có những nét khác biệt. Nếu như tranh Đông Những thanh âm của cả một năm ùa về như thước
vào lễ hội mùa xuân, phỏng theo tranh hội xuân Hồ đậm màu sắc dân gian, gần gũi thì tranh xuân phim quay chậm trong tôi.
trong cuốn "Kỹ thuật của người An Nam". mộc bản Thanh Liễu phần lớn có nét tinh tế, sắc Những ngày cuối năm chất chứa trong lòng bao cảm
Đây là bức múa rồng, kia là bức hoa mai, rồi sảo, có nét giống tranh Hàng Trống (Hà Nội). xúc phức tạp khó tách thành tầng. Vui có, buồn có, tiếc
tranh cá chép cưỡi mây... Tất cả đều được nghệ Theo các nghệ nhân làng Thanh Liễu, tranh nuối có, hạnh phúc có… Tầng tầng lớp lớp cảm xúc cứ
nhân trẻ Nguyễn Công Đạt và các nghệ nhân gạo mộc bản có nét của tranh Hàng Trống cũng dễ hiểu ùa về lần lượt khiến trong lòng vấn vương như kẻ say
cội khác của làng giới thiệu tới những vị khách bởi cùng một kỹ thuật khắc, in. Xưa kia, các nghệ tình, ngả nghiêng không muốn tỉnh.
ham tìm hiểu văn hóa, lịch sử Việt Nam. nhân làng Thanh Liễu đã đến đất Kinh kỳ sinh cơ Dù chúng ta có cứng rắn đến mấy, có gồng mình lên
Theo ông Nguyễn Công Tráng, một trong số ít lập nghiệp. Vì thế sự tao nhã, sắc sảo hiển hiện trên
người còn tiếp nối nghề khắc in mộc bản ở làng những bức tranh xuân nơi đây, không kém cạnh cỡ nào, nếu bắt gặp giai điệu bài hát trên đều sẽ khiến
bạn chùng mình lại, một cảm giác lâng lâng, xao xuyến
Thanh Liễu thì xưa kia các nghệ nhân làm cả tranh tranh Hàng Trống.
quý tộc và dân gian. Tranh quý tộc thường làm theo Theo nhận định của ông Tăng Bá Hoành, Chủ xâm chiếm tâm hồn. Và chúng ta bắt đầu với những
đơn đặt hàng... Tranh có nét tinh tế ngay từ chủ đề. tịch Hội Khoa học lịch sử tỉnh Hải Dương, trước giây phút nhớ về những gì đã đến trong năm qua.
Tranh được in trên nền giấy dó mỏng manh nhưng đây tranh dân gian, trong đó có tranh mộc bản có Một năm bận rộn với bao công việc. Một năm chỉ
bền chắc. Nét khắc uyển chuyển, thanh tao, loang thể chơi quanh năm nhưng thịnh hành nhất trong có từ “deadline” thường trực. Chúng ta quay vòng, vật
màu đậm nhạt. Nền tranh tạo ra được những khối mỗi dịp Tết, xuân về. Ðó cũng là một phong tục lộn với công việc, mục đích chính là mưu sinh. Và trong
sáng tối, khác biệt. đẹp lâu đời của dân tộc ta. cái vòng xoáy của sinh tồn đó, chúng ta vô tình quên đi
Còn số ít tranh dân gian các cụ thường làm để Không có tài liệu chính xác ghi lại, song qua lịch nhiều thứ. Quên đi nụ cười của bố mẹ.
bán ở chợ huyện hoặc treo trong nhà dịp Tết. sử phát triển của các làng nghề làm tranh có thể
26 Xuân Ất Tỵ