Page 16 - Tài nguyên & Môi Trường - Số Tết Âm Lịch

16 uên ÊËT TYÅ 2025
baotainguyenmoitruong.vn

Nöng dên vuâng ÀBSCL thu hoaåch luáa.

Luêån vïì cêy luáa

n PGS, TS. LÏ ANH TUÊËN vuâng àêët Têy vaâ Trung Phi Chêu, möåt söë úã ùn dûúäng nhi. Thêåm chñ khi coá ngûúâi chïët thò ÚÃ möåt söë àõa phûúng khaác tûâ Quaãng Trõ
Àaåi hoåc Cêìn Thú àöìng bùçng söng Nile. trïn baân thúâ cuäng phaãi coá cheán cúm cuáng trúã ra coân coá caác duång cuå àong goåi laâ àêëu,
ÚÃ vuâng nhiïåt àúái, luáa gêìn nhû coá thïí tröìng cho ngûúâi ra ài an loâng. Giöî töí tiïn, cha meå, ang, thûng… Trong miïìn Nam, thò ngoaâi
àûúåc quanh nùm, caã muâa nùæng vaâ muâa mûa. cuáng àêët trúâi ngaây Tïët àïìu khöng quïn cheán àún võ ào chiïìu daâi, diïån tñch nhû têìm,
Àïën nay, caác nhaâ khoa hoåc àaä xaác àõnh àûúåc cúm trïn baân cuáng. Thêåm chñ, ngûúâi Viïåt ài vuöng, cöng thò àong gaåo coân àún võ coá tïn
Luáa gaåo laâ thûåc phêím chñnh cho bûäa
hún 120.000 loaåi luáa gaåo trïn thïë giúái, chuáng xa töí quöëc, àõnh cû lêu nùm úã nûúác ngoaâi, laâ giaå (cúä 40 lñt), taáo, lon. Ngûúâi miïìn Nam
ùn hùçng ngaây cuãa hêìu hïët ngûúâi Viïåt àûúåc phên loaåi theo mûác àöå cûáng hay deão gùåp laåi àöìng hûúng àïìu coá cêu hoãi thùm thûúâng coá tñnh phoáng khoaáng, ngoaâi chuyïån
Nam. Coá thïí noái, nïìn nöng nghiïåp trong xay xaát, kñch thûúác haåt daâi, ngùæn hoùåc möåt caách ên cêìn “Ùn cúm chûa?”. tñnh chuåc traái cêy, khöng phaãi laâ mûúâi (10),
troân, haâm lûúång tinh böåt vaâ muâi võ. Höåt luáa sau Nghïì nöng laâ möåt nghïì vêët vaã thúâi xûa, maâ coá thïí laâ 12, 14 thêåm chñ 16. Trong àong
luáa nûúác àaä ài theo dên töåc Viïåt khi xay xaát seä cho caác thaânh phêìn taách rúâi nïn haåt gaåo àûúåc ngûúâi dên vö cuâng trên gaåo cuäng vêåy, coá núi 1 giaå luáa laâ 40 lñt, coá núi
trong suöët chiïìu daâi lõch sûã. Nïëu nhû gaåo, têëm, caám vaâ voã trêëu. Haåt gaåo coá thïí quyá: “Ai úi bûng baát cúm àêìy/ Deão thúm möåt 42 lñt hoùåc dûúái 40 lñt. Do möîi àõa phûúng,
xem àêët nûúác Viïåt Nam coá tûâ thúâi coá maâu trùæng, maâu baåc, caã maâu nêu, àoã, tñm haåt, àùæng cay muön phêìn”. Luác thúâi buöíi duång cuå ào lûúâng khöng giöëng nhau nïn khi
hoùåc àen. kinh tïë, xaä höåi khoá khùn thò noái thúâi “Gaåo ngûúâi Phaáp qua àö höå vuâng Nam Kyâ, hoå coá
Huâng Vûúng vúái truyïìn thuyïët dên Theo söë liïåu World Population Review chêu cuãi quïë”. Cêìu nguyïån vúái thúâi tiïët thò ra quy àõnh caác àún võ àong gaåo coá nhû sau:
gian “baánh dêìy, baánh chûng” cuãa (2024), Viïåt Nam laâ 1 trong 5 quöëc gia saãn mong: “Trúâi mûa cho luáa thïm böng/ Cho 1 höåc = 26 thùng = 71,905 lñt, 1 taå thoác =
Liïu Lang dêng lïn vua Huâng thò xuêët luáa nhiïìu nhêët, àöìng thúâi cuäng laâ 1 àöìng thïm caá, cho söng thïm thuyïìn”. 68kg, 1 vuöng = 13 thùng = 35,953 lñt sau
trong 5 quöëc gia tiïu thuå gaåo lúán nhêët thïë Theo Àaåi Viïåt toaân thû, nhaâ vua Lï Àaåi laåi àõnh laâ 40 lñt, 1 thùng = 2,766 lñt, 1 hiïåp =
chûáng toã dên ta àaä biïët tröìng luáa vaâ giúái, chó sau Trung Quöëc, ÊËn Àöå, Indonesia Haânh àaä lêìn àêìu tiïn laâm lïî Tõch Àiïìn vaâo 0,1 thùng = 0,276 lñt, 1 thûúåc = 0,01 thùng =
lêëy saãn phêím gaåo laâm ra thûåc phêím vaâ Bangladesh vïì lûúång gaåo tiïu àêìu xuên nùm 987 bùçng tïë cuáng Thêìn 0,0276 lñt.
thuå/ngûúâi/nùm, Viïåt Nam àûáng thûá hai thïë Nöng vaâ nghi thûác caây ruöång àêìu xuên àïí
tûâ khoaãng 4.000 nùm trûúác…
giúái, chó sau Bangladesh (Baãng 1). khuyïën khñch dên chuáng bùæt àêìu vuå muâa Haânh trònh 300 nùm
saãn xuêët trong nùm. Vïì sau, caác àúâi vua
Luáa gaåo trong lõch sûã canh nöng nhaâ Lyá, nhaâ Trêìn... àïìu tiïën haânh lïî Tõch miïìn chêu thöí Cûãu Long
Bûác tranh luáa gaåo trïn toaân cêìu àiïìn rêët troång thïí. Thúâi nhaâ Nguyïîn, vua Trong haânh trònh múã coäi vïì àêët phûúng
vaâ vùn hoáa úã Viïåt Nam
Theo Töí chûác Lûúng thûåc vaâ Nöng Gia Long vaâ Minh Maång àaä tiïën haânh laâm lïî Nam, ngûúâi Viïåt àïën khai phaá vaâ àõnh cû
nghiïåp Liïn húåp quöëc (FAO), hún 50% dên Luáa gaåo laâ thûåc phêím chñnh cho bûäa ùn Tõch àiïìn nhû möåt àaåi lïî àêìu nùm cuãa vuâng chêu thöí söng Cûãu Long àaä gêìn 400
söë thïë giúái sûã duång gaåo trong chïë àöå ùn hùçng ngaây cuãa hêìu hïët toaân thïí ngûúâi Viïåt vûúng triïìu. nùm, nïëu xem ngûúâi Viïåt Nam àaä coá mùåt úã
thûúâng xuyïn vaâ gaåo cung cêëp khoaãng Nam. Coá thïí noái, nïìn nöng nghiïåp luáa nûúác Tûâ khi àêët nûúác ta chñnh thûác àöåc lêåp, vuâng phûúng Nam vaâo khoaãng thêåp niïn
20% lûúång calories cho con ngûúâi trïn thïë àaä ài theo dên töåc Viïåt trong suöët chiïìu daâi hònh aãnh cêy luáa luön hiïån diïån trïn quöëc 1630. Thêåp niïn 1750, triïìu àònh Huïë hoaân
giúái. Lûúång tiïu thuå gaåo toaân cêìu tiïëp tuåc lõch sûã. Nïëu xem àêët nûúác Viïåt Nam coá tûâ huy, àöìng tiïìn, cho thêëy vai troâ cuãa cêy luáa toaân kiïím soaát vïì mùåt chñnh trõ vaâ laänh thöí
tùng - vûúåt quaá khoaãng 520 triïåu têën/nùm. thúâi Huâng Vûúng thò truyïìn thuyïët dên gian trong vùn hoáa dên töåc. Trong möåt söë quy miïìn Nam. Sau khi xêy dûång ban àêìu caác
Luáa (göìm caã luáa gaåo vaâ luáa mò caác loaåi) “baánh dêìy, baánh chûng” cuãa Liïu Lang àõnh thúâi phong kiïën, lûúng böíng quan quên cú súã haå têìng haânh chaánh göìm caác àaåo,
àûúåc xem laâ 1 trong 5 (nguä cöëc) àïën 6 (luåc dêng lïn vua Huâng laâ möåt chûáng minh dên triïìu àònh hay thuïë maá ngûúâi dên, xûã phaåt chêu… vua quan triïìu àònh nhaâ Nguyïîn
cöëc) loaåi thûåc phêím chñnh cuãa con ngûúâi, ta àaä biïët tröìng luáa vaâ lêëy saãn phêím gaåo laâm àïìu quy ra troång lûúång hay dung tñch luáa nghô ngay àïën viïåc xêy dûång caác tuyïën giao
caác nhoám cêy kia laâ caác giöëng khaác nhau ra thûåc phêím tûâ khoaãng 4.000 nùm trûúác. nhû möåt quy chiïëu chuêín vïì kinh tïë nöng thöng thuãy taåo àiïìu kiïån ài laåi, thoaát luä vaâ
cuãa nhoám bùæp, khoai, àêåu, kï, cao lûúng. Trïn di tñch tröëng àöìng Ngoåc Luä, ngoaâi nghiïåp vaâ quaãn trõ haânh chñnh quöëc gia thúâi khai thaác tûúái tiïu.
Phêìn lúán, coá 2 nhoám luáa phöí biïën nhêët laâ hònh aãnh mùåt trúâi vaâ caác chiïën binh, àaân bêëy giúâ. Têët caã triïìu àaåi chñnh thïí naâo úã Viïåt Con kinh àêìu tiïn àûúåc àaâo úã vuâng
luáa chêu AÁ (Oryza sativa), vaâ luáa chêu Phi chim laåc, loaâi chim nûúác trïn caác caánh Nam, àïìu coá xêy dûång caác kho thoác, kho Àöìng bùçng söng Cûãu Long laâ kinh nöëi liïìn
(Oryza glaberrima), vò 2 luåc àõa naây laâ núi àöìng, nhaâ cûãa vaâ caãnh sinh hoaåt, coân coá lûúng. Vua Gia Long, võ vua àêìu tiïn cuãa giûäa Vuäng Guâ (Tên An) àïën Raåch Myä Tho.
tröìng luáa nhiïìu nhêët. hònh khùæc chaåm ngûúâi giaä gaåo vaâ quai cuãa triïìu Nguyïîn àaä quy àõnh caác àún võ ào Kinh naây do quan Nguyïîn Cûãu Vên cho
Möåt söë taâi liïåu khaão cöí vaâ nghiïn cûáu tröëng àöìng hònh böng luáa cho thêëy ngûúâi cöí lûúâng gaåo chñnh thûác cuãa caã nûúác vúái caác àaâo nùm 1705. Àïën nùm 1819, vua Gia
vïì lõch sûã cêy luáa àaä cho rùçng, cêy luáa Viïåt Nam àaä biïët canh taác luáa nûúác. Trong tïn goåi phûúng, höåc, vuöng, thùng, baát vaâ Long cho naåo veát múã röång vaâ àùåt tïn laâ kinh
hoang daåi ban àêìu àaä hiïån diïån hún nïëp söëng vaâ phong tuåc têåp quaán, cheán cúm cên. Trong giao dõch giûäa ngûúâi dên vúái Baão Àõnh. Di tñch bia àaá Kinh Baão Àõnh hiïån
13.500 nùm úã chêu AÁ, àûúåc thuêìn hoáa ài liïìn cuöåc àúâi con ngûúâi. Ngûúâi meå sinh nhau, nïëu àong bùçng luáa (thoác) thò ngûúâi ta coân úã ÊËp Phuá Kiïåu, huyïån Chúå Gaåo, tónh
thaânh cêy tröìng lûúng thûåc úã Trung Hoa con, gia àònh phaãi nêëu cúm nêëu chaáo böìi duâng höåc (cên nùng laâ 1 taå), coân àong gaåo Tiïìn Giang. Tûâ àoá, cöng cuöåc àaâo kinh úã
caách àêy chûâng 9.000 nùm úã lûu vûåc söng dûúäng sûác lûåc, treã con bõ thiïëu sûäa thò nûúác thò duâng vuöng. Möåt höåc luáa, khi xay ra gaåo miïìn Nam lêìn lûúåt múã röång. Nùm 1817, võ
Dûúng Tûã vaâ khoaãng 3.000 nùm trûúác úã cúm nêëu pha thïm möåt chuát àûúâng laâm thûác thò àong àêìy 1 vuöng. khai quöëc cöng thêìn Thoaåi Ngoåc Hêìu thûåc