Page 62 - Văn hoá, Thể Thao và Du Lịch

văn hóa & ngôn ngữ

cao TáP, RạP mưa

gS. TS PHạM VăN TÌNH
“Cao táp, rạp mưa”, nghe khó hiểu quá. Tuy mống cụt xuất hiện là một điềm báo “trước
nhiên, câu tục ngữ này có dạng đầy đủ là sau sẽ có mưa và gió”. Chả thế mà dân gian
“Mống cao gió táp, mống rạp mưa rào”. Đây là có những câu: “Cầu vồng mống cụt, không
một kinh nghiệm dân gian, quan sát các dấu lụt thì mưa”, “Mống bên đông, vồng bên tây,
hiệu thiên nhiên để đưa ra “dự báo thời tiết”. chẳng mưa dây cũng bão giật”... Lúc ấy, các
Cha ông xưa, cụ thể là nhà nông ta, làm công bác nhà nông ta không thể đứng ngắm với
việc canh tác mùa màng thường luôn phải tâm thế nhà thơ (tâm hồn “thăng hoa lãng
“Trông trời, trông đất, trông mây/ Trông mưa, mạn”) mà phải mau mau tính đến việc đối
trông gió, trông ngày, trông đêm” để xem “trời phó thế nào trước diễn biến thiên nhiên
có yên, biển có lặng” không để sắp xếp mọi việc “lành ít dữ nhiều” này.
(gia đình, đồng áng) thế nào cho hợp lí, có lợi Trở lại với tục ngữ rút gọn “Cao táp, rạp
nhất. Không chủ động đón trước các hiện mưa”. Ta thấy câu tục ngữ 4 âm tiết, chia thành
tượng thiên tai, có thể dẫn đến nhiều khó khăn, hai vế này là hai tổng kết rõ ràng: “Mống mà
thậm chí rủi ro cho cuộc sống hoặc thất bát cho hiện ra giữa lưng chừng trời là điềm trời sẽ nổi
mùa màng. gió to; mống hiện ra
“Mống” (còn gọi gần sát đường chân
là “mống cụt”) là trời là điềm trời sẽ
danh từ chỉ một đổ mưa dầm.”
“đoạn cầu vồng (Nguyễn Đức
hiện ra ở chân trời” Dương, Từ điển Tục
(Từ điển tiếng Việt, ngữ Việt, NXB Tổng
Trung tâm Từ điển hợp TP Hồ Chí
học, NXB Đà Nẵng, Minh, 2010). “Rạp”
2020). Như vậy, trong tục ngữ này
mống là một dạng (mống rạp) là một
cầu vồng “không từ hàm chỉ sự thấp,
đầy đủ” (Có lẽ vì thế ngắn của mống (lúa
mà dân gian liên Minh họa: Huy cHươnG rạp xuống đồng, cúi
tưởng tới cái mầm rạp xuống). Người
mới nhú của cây tre - mống tre “đậm và ngắn”). ta đã căn cứ vào kích thước “ngắn, dài” của
Cầu vồng là “hiện tượng quang học khí quyển, mống khi xuất hiện mà phán đoán sự cố thời
là hình vòng cung gồm nhiều dải sóng, phân tiết: Mống mọc cao thì sẽ gió (dông, bão táp)
biệt đủ bảy màu chính [đỏ, da cam, vàng, lục, còn mống mọc thấp thì sẽ mưa (mưa rào, mưa
lam, chàm, tím], xuất hiện trên bầu trời phía dầm). Lẽ thường, trước khi mưa có thể có gió
đối diện với mặt trời [hay mặt trăng], do hiện giật, sấm chớp. “Mống cao” là thế. Khi nó xuất
tượng các tia sáng mặt trời bị khúc xạ và phản hiện, đằng nào cũng có gió và khi gió lặng sẽ
xạ qua những giọt nước trong màn mưa hoặc kéo theo mưa. Còn “mống cụt” thường chỉ có
mây mù tạo thành.” (Từ điển đã dẫn). Ai trong mưa (không có gió hoặc có gió không đáng kể).
số chúng ta cũng có lần được chứng kiến cảnh Mức độ ảnh hưởng (hay tác hại) của “mống
cầu vồng, mống cụt xuất hiện trên bầu trời sau cao, mống thấp”, “mống dài, mống cụt”,
một cơn mưa (hay một buổi sớm sương mù) “mống bên đông, mống bên tây”… là khác
nào đó. Bình thường, nó được coi là một hiện nhau. Từ kinh nghiệm này mà nhà nông sẽ có
tượng thiên nhiên, rất đáng chiêm ngưỡng cách ứng phó khác nhau. “Bảy sắc cầu vồng”
(như một bức tranh đẹp). Cũng bởi hình ảnh kia (mà các em học sinh được dạy để phân biệt
cầu vồng (hay mống cụt) có bảy sắc huyền ảo, bảy màu quang phổ, mỗi màu ứng với một
xuất hiện bất ngờ và cũng biến mất khá nhanh bước sóng khác nhau) hoá ra lại ẩn chứa biết
trên bầu trời. bao điều thú vị cần suy ngẫm.
Nhưng cái được coi là “hiện tượng thiên Trên trời có cái cầu vồng
nhiên kì thú” này là một dấu hiệu dự báo thời Có cả mống cụt đằng đông sờ sờ.
tiết rất đáng quan tâm. Thường là cầu vồng (Ca dao)

58 Số 6 tháng 12 - 2024 vhttdlhd.vn